یادداشتی درباره ی اعمال ماه شریف رجب
خدا نکند امام زمان ارواحنافداه همین تأسف را برای ما بخورد!
2. استغفار: استغفار یعنی عذرخواهی، هم به خاطر اشتباهاتی که انجام دادیم و هم به خاطر کم توجهی به فرصت ها و توفیقاتی که از دست داده ایم.
وقتی پیغمبر خدا هر روز حداقل 70 مرتبه استغفار می کرد، حساب ما روشن است!
اما پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در خصوص ماه رجب فرمودند: رجب، ماه استغفار امت من است. پس در این ماه بسیار استغفار کنید که خدا آمرزنده و مهربان است. پس بسیار بگویید: «استغفر الله و اسئله التوبه».
همچنین سفارش شده به گفتن ذکر: «استغفر الله ذا الجلال والاکرام من جمیع الذنوب والآثام» 1000 مرتبه در طول ماه (یعنی حدود 33 بار در هر روز) و همچنین گفتن ذکر شریف: «استغفر الله و اتوب الیه» در صبح و شب، هر کدام 70 مرتبه و بعد دست کشیدن بر صورت و گفتن عبارت: «اللهم اغفر لی وَ تُب عَلَی»؛ شاید بیان عدد برای اذکار و تقسیم کردن آن برای اوقات مختلف ماه در روایات، به این خاطر باشد که: چون ما در طول سال، گرفتار غفلت مستمر و مداوم هستیم برای تذکّر و بازگشت و ریشه کن کردن این بیماری باید استغفار مداوم و مکرّر در فواصل مختلف زمانی داشته باشیم؛ مانند مصرف دارو که باید در زمان مشخص و با ترتیب خاصی انجام می شود تا اثر مطلوب حاصل شود.
به هر حال به قول حضرت امام رحمت الله علیه: «انبیاء طبیب اند و راه سلامت را می دانند».
3. دعا: شاید برخی از دعاهای کوتاه ماه رجب از بی نظیرترین ادعیه در عالم مناجات باشد؛ حجت الاسلام قرائتی می گفتند: «شهید مطهری یک وقت به من فرمود: فلانی! این دعا مال ماه رجب است ولی تو هر روز بخوان: «خاب الوافدون علی غیرک و خسر المتعرضون الا لک …» و انصافاً مضامین فوق العاده ی این دعا برای استغناء و بریدن از غیر خدا خصوصاً در اوقاتی که آدم از نامردی دنیا دلگیر است، بسیار مفید است. به هر حال جا دارد دوستان، مداومت بر این دعا و همچنین دعای: «یا من یملک الحوائج السائلین …» و «اللهم انی اسئلک صبر الشاکرین لک …» که در مفاتیح آمده را خصوصاً در قنوت نمازها (البته با توجه در معانی آن) فراموش نکنند. اعمال مربوط به اوقات خاص 1. اعمال شب اول
بزرگان اخلاق شروع در یک عمل را دارای نقش اساسی در رسیدن به نتیجه می دانند. شب اول ماه هم که به منزله ی ورود در بستر جدیدی از کسب توفیقات است، برای نتیجه گیری در ادامه ی ماه خیلی تعیین کننده است. به همین خاطر به شب زنده داری و احیاء و انجام اعمال از لحظه ی آغاز شب یعنی هنگام رؤیت هلال، تأکید شده است؛ این شب، یکی از چهار شبی است که در طول سال به احیاء و عبادت در آن سفارش شده، نمازهای بافضیلتی هم برای آن ذکر شده … لازم است نگاهی به مفاتیح الجنان (اعمال شب اول ماه رجب) بیندازید که غفلت موجب پشیمانی است.
به هر حال، شروع ماه به منزله ی تکبیره الاحرام نماز است، خصوصاً جا دارد انسان خلوتی با خودش بکند و برای طول ماه برنامه ریزی کند و از خدا توفیق ادای حق ماه رجب را بخواهد.
2. اعمال لیله الرغائب
شب جمعه ی اول ماه رجب که به نام «لیله الرغائب» (شب آرزوها) معروف است، دارای عمل ویژه و منحصر به فردی است که البته ثواب آن هم فوق العاده و بی نظیر است. البته برای انجام آن باید پنجشنبه ی اول ماه را روزه داشته و بعد بین نماز مغرب و عشاء 12 رکعت نماز با تفصیل خاصی که شیخ عباس قمی رحمت الله علیه در پایان بخش اول اعمال ماه رجب در مفاتیح ذکر فرموده، انجام شود. مطمئنم اگر به مفاتیح مراجعه کنید و ثواب آن را ببینید هیچ وقت آن را ترک نمی کنید. گرچه اهل معرفت عبادت را فقط برای رضایت خدا انجام می دهند؛ به قول حافظ:
تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن
که خواجه خود روش بنده پروری داند
به هرحال این شب، شب ویژه ای برای اهل دل و ارباب معرفت است که جا دارد مراجعه ای به کتاب شریف المراقبات (اعمال سال) مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی بفرمایید.
برای حسن ختام این قسمت از بحث، بخشی از سفارش پیر اهل سلوک، میرزا جوادآقا را تبرکاً نقل می کنیم:
… یکی از مراقبت های مهم در این ماه، به یاد داشتن حدیث «فرشته ی دعوت کننده» می باشد که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خدای متعال در آسمان هفتم فرشته ای را قرار داده که به او «دعوت کننده» گفته می شود. هنگامی که ماه رجب فرا می رسد، این فرشته در هر شب این ماه تا صبح می گوید: خوشا به حال تسبیح کنندگان خدا، خوشا به حال فرمانبرداران خدا،
خدای متعال می فرماید: من همنشین کسی هستم که با من همنشینی کند، فرمانبردار کسی هستم که فرمانبردارم باشد و بخشنده ی کسی هستم که از من طلب بخشش کند.
ماه، ماه من، بنده، بنده ی من و رحمت، رحمت من است. هرکس در این ماه مرا بخواند، او را اجابت می کنم. هرکس از من درخواستی کند، به او عطا می کنم و هرکس از من هدایت بخواهد او را هدایت می کنم! این ماه را رشته ای بین خود و بندگانم قرار دادم که هرکس آن را بگیرد، به من خواهد رسید.
3. اعمال ایام البیض
بیض از ریشه ی «بیاض» به معنی سفیدی است و به سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هرماه اطلاق می شود، چون در این روزها به خاطر کامل بودن قرص ماه، شب ها هم روشن و سفید است … در مورد ایام البیض ماه رجب، اعمال متعددی وارد شده که شاید مهم ترین آنها اعمال ام داوود باشد.
در روایت آمده زنی به نام ام داوود جهت خلاصی فرزندش از زندان حکام عباسی به نزد موسی بن جعفر علیه السلام می اید و تقاضای کمک می کند. حضرت انجام این عمل را به او سفارش می فرمایند که خلاصه ی آن، این است که روزهای 13، 14 و 15 ماه رجب را روزه بگیرد و در روز پانزدهم هم بعد از نماز ظهر و عصر سوره های مشخصی از قرآن را تلاوت کرده، پس از آن دعای خاصی را بخواند … چنانکه در تاریخ آمده تنها کسی که از سیاهچال عباسیان خارج شد «داود» بود و باقی زندانیان به شهادت رسیدند …
به هر حال اهمیت این عمل چنانکه بزرگان گفته اند این است که برای خلاصی روح و جان خود از سیاهچال نفس امّاره و زندان شیطان می توان از این عمل بهره برد، بخصوص که پس از سه روز روزه داری و ساعت ها تلاوت قرآن انسان خود احساس می کند بسیاری از زنگارها از قلبش زدوده شده و خستگی ناشی از عبادت نیز در جلب الطاف الهی بسیار مؤثر است.
اعتکاف
یکی از مهمترین اسباب تقرب به خداوند که در طول تاریخ مورد توجه انبیاء و خواص اهل دل بوده، سنت اعتکاف است که ریشه در حقیقت خلوت و عزلت از خلق دارد و بزرگان سلوک فرموده اند، خلوت یکی از پنج راه رسیدن به کمال است.
گرچه اعتکاف زمان معینی ندارد، لکن به دلیل آنکه انجام آن نیازمند مقدمات و شرایطی است که در سال های اخیر در نیمه ی رجب فراهم می شود. ایام البیض ماه رجب به نحوی برای اعتکاف مشخص و معین شده است که البته زمان بسیار مناسبی هم به حساب می اید.
شرایط اعتکاف
متعکف باید حداقل سه روز در مسجد جامع از اشتغالات روزمره و تمتّعات حلال خود بگذرد و در حال روزه به عبادت بپردازد و از بحث های بیهوده و جدال و مانند آن دست بردارد و اگر روز اول و دوم را به قصد اعتکاف در مسجد بماند، باقی ماندن در روز سوّم بر او واجب می شود و دیگر نمی تواند اعتکاف را قطع کند؛ شروع اعتکاف و حضور در مسجد، سحرگاه روز اول و اتمام آن غروب روز سوم است و در این مدت حق خروج از مسجد را ندارد مگر به جهت ضرورت های خاص …
نکته ی حائز اهمیت آن است که اعتکاف، وسیله ای است جهت دل کندن و جدا شدن از روزمرگی ها و غفلت هایی که معمولاً راهی برای جدا شدن از آن نیست، به همین خاطر اگر این فرصت مناسب تبدیل به عادت یا تجربه ای تفریحی شود، شاید نتیجه ی مطلوب را به همراه نداشته باشد.
امید است توفیق انجام این سنت رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم و ائمه ی اطهار علیهم السلام به نحو کامل نصیب همه ی عاشقان اباعبدالله گردد، ان شاء الله.

مجله خیمه مرداد 1385، شماره 24