ایمان ابوطالب
 
 

 

منبع : ترجمه تفسیر المیزان جلد هفتم , علامه طباطبایی
در مجمع البیان در ذیل آیه"ثم لم تکن فتنتهم الا ان قالوا…"می گوید: فتنه دراینجا به معنای معذرت است، و بر طبق همین معنا روایتی هم از امام صادق(ع)نقل شده. (1)

در تفسیر قمی در ذیل جمله: “و هم ینهون عنه و یناون عنه…"گفته است که بنی هاشم همواره رسول خدا را یاری کرده و قریش را مانع می شدند از اینکه به آن جناب آسیب رسانند، و در عین حال: “یناون عنه - از او دوری نموده و ایمان نمی آوردند” (2).

مؤلف: مضمون این روایت قریب به مضمون روایتی است که از عطا و مقاتل نقل شده که: مراد از این آیه ابو طالب عموی رسول خدا(ص)است، زیرا وی قریش را ازآسیب رساندن به رسول الله(ص)بازمی داشت، و در عین حال از آن جناب و ازایمان به او هم دوری می کرد. (3)

و لیکن سیاق این آیه با این مطلب سازگار نیست، برای اینکه ظاهرش این است که ضمیر به قرآن برمی گردد، نه به رسول الله، علاوه بر اینکه روایاتی که از ائمه اهل بیت(ع)در خصوص ایمان ابو طالب وارد شده، بسیار زیاد است.

روایات و شواهدی در مورد ایمان جناب ابو طالب
در مجمع البیان می گوید: اجماع اهل بیت(ع)بر ایمان ابو طالب به ثبوت رسیده، و اجماع آنان حجت است، برای اینکه آنان یکی از دو ثقلی هستند که رسول الله امت راامر به تمسک به آن دو کرده و فرموده است: “ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا - مادامی که تمسک کنید به آن دو، هرگز گمراه نمی شوید". (4)

روایت عبد الله عمر هم دلالت بر این معنا دارد، که ابو بکر در روز فتح مکه پدرش راکه در آن ایام مرد نابینائی بود نزد رسول الله آورد.حضرت فرمود: چرا این پیر مرد را زحمت دادی؟به من می گفتی من خود نزد او می رفتم؟ابو بکر عرض کرد: خواستم تا خداوند اجر وثواب به او مرحمت کند، به خدائی که تو را به حق مبعوث کرد من آن روزی که ابو طالب اسلام آورد بیشتر خوشحال بودم تا امروز که پدرم اسلام می آورد، منظورم خوشحالی و خشنودی وروشنی چشم شما است، حضرت فرمود: راست می گوئی. (5)

طبری هم به سند خود روایت کرده که وقتی رؤسای قریش حمایت ابو طالب را ازرسول الله(ص)دیدند نزد وی اجتماع کرده گفتند: ما عمارة بن ولید را که زیباترین و سخی ترین و شجاع ترین جوانان قریش است آورده ایم که به تو واگذارش کنیم و تودر عوض برادرزاده ات را که باعث تفرقه جماعت ما شده و عقاید ما را خرافات و سفاهت دانسته به ما واگذار کنی تا او را بکشیم.ابو طالب فرمود: شما با من انصاف نکردید، فرزندتان را به من می دهید تا آب و نانش دهم و من فرزند خود را به شما واگذار کنم تا او را بکشید؟

انصاف اینست که شما قریش هم از هر خانواده یک فرزند از فرزندان خود را به من واگذار کنیدتا بکشم، آنگاه گفت:

منعنا الرسول رسول الملیک ببیض تلالا کلمع البروق اذ ودوا حمی رسول الملیک حمایة حام علیه شفیق (6)

و کلمات و اشعاری که از او نقل شده و دلالت بر اسلامش می کند بسیار و بی شمار وهمه مشهور است، از آن جمله این شعر است:

ا لم تعلموا انا وجدنا محمدا نبیا کموسی خط فی اول الکتب ا لیس ابونا هاشم شد ازره و اوصی بنیه بالطعان و بالضرب (7)

و نیز از آن جمله، این دو بیت است که از ابیات قصیده او است:

و قالوا لا حمد انت امرؤ خلوف اللسان ضعیف السبب الا ان احمد قد جائهم بحق و لم یاتهم بالکذب (8)

و از آن جمله این چند بیت است که آن جناب در ضمن اشعاری که در باره داستان عهد نامه قریش و معجزه رسول الله(ص)سروده است:

و قد کان فی امر الصحیفة عبرة متی ما یخبر غائب القوم یعجب محا الله منها کفرهم و عقوقهم و ما نقموا من ناطق الحق معرب و امسی ابن عبد الله فینا مصدقا علی سخط من قومنا غیر معتب (9)

و نیز از آن جمله این چند بیت از قصیده ای است که وی در تحریک برادرش حمزه برپیروی رسول خدا(ص)و صبر در اطاعتش سروده است:

صبرا ابا یعلی علی دین احمد و کن مظهرا للدین وفقت صابرا فقد سرنی اذ قلت انی مؤمن فکن لرسول الله فی الله ناصرا (10)

و این بیت از قصیده دیگر اوست:

اقیم علی نصر النبی محمد اقاتل عنه بالقنا و القنابل (11)

و همچنین این چند بیت است که در آن نجاشی را بر یاری رسول الله(ص)تحریک می کند:

تعلم ملیک الحبش ان محمدا وزیر لموسی و المسیح بن مریم اتی بهدی مثل الذی اتیا به و کل بامر الله یهدی و یعصم و انکم تتلونه فی کتابکم بصدق حدیث لا حدیث المرجم فلا تجعلوا لله ندا و اسلموا و ان طریق الحق لیس بمظلم (12)

و نیز از آن جمله این چند بیت است که در دم مرگ به عنوان وصیت سروده است:

اوصی بنصر النبی الخیر مشهده علیا ابنی و شیخ القوم عباسا و حمزة الاسد الحامی حقیقته و جعفرا ان یذودوا دونه الناسا کونوا فدی لکم امی و ما ولدت فی نصر احمد دون الناس اتراسا (13)

و از این قبیل ابیات در قصائد مشهور آن جناب و وصیت ها و خطبه هایش آنقدر زیاداست که اگر بخواهیم همه را در اینجا نقل کنیم کتاب طولانی می شود. (14)

و عمده دلیل کسانی که می گویند ابو طالب اسلام نیاورده بعضی از روایاتی است که از طریق عامه در این باره نقل شده، و در قبال آن روایات اجماع اهل بیت(ع)وبعضی از روایات دیگر از طریق خود عامه و اشعاری که از آن جناب نقل شده همه دلالت براسلام وی دارند، تا ببینی اشخاص کدام یک از این دو قول را اختیار نموده و کدام یک از این دو دلیل را ترجیح دهند.

پی نوشتها:

(1)مجمع البیان ج 3 ص 30 ط بیروت

(2)تفسیر قمی ج 1 ص 196

(3 و 4)مجمع البیان ج 3 ص 36 ط بیروت

(5)مجمع البیان ج 3 ط بیروت

(6)رسول را که فرستاده خدای مالک عالم است با شمشیرهائی که چون شعاع برق تلالؤ دارد ازگزند دشمنان حفظ نمودیم، آری، من دفع می دهم و حمایت می کنم از رسول آن خدائی که مالک عالم است و این حمایتم حمایت کسی است که به وی شفیق و مهربان است.تاریخ طبری ج 2 ص 326 ط مصر.

(7)مگر نمی دانید که ما محمد(ص)را پیغمبری یافتیم مانند موسی، همان پیغمبری که در کتب آسمانی اسمش برده شده؟مگر ما را نمی شناسید و نمی دانید که پدر ما هاشم، خود آماده دفاع از چنین فرزندی بود و وقتی هم که موفق بدیدارش نشد فرزندان خود را وصیت کرد به ضرب و طعن دربرابرش.

(8)به احمد(رسول الله)می گویند تو مرد دروغگوئی هستی، و برای پیش بردن مرام خود وسیله ای در دست نداری، و لیکن احمد(رسول الله)مرد دروغگوئی نیست، بلکه به حق به سوی آنان فرستاده شده است.

(9)در داستان صحیفه(عهدنامه ای که قریش امضا کردند و در آن متعهد شده بودند که به تمام معنابا رسول خدا(ص) قطع رابطه کرده و حتی یک حبه گندم به وی و خاندانش نفروشند.)عبرت عجیبی است، زیرا پس از گذشتن سه سال، رسول خدا(ص)با اینکه آن صحیفه را ندیده بود ازآن خبر داد که چه بر سرش آمده: خداوند تمامی کلماتش را محو نموده است، و این خود باعث شد که همه مااو را در دعوتش تصدیق کنیم، و دشمنان هم در عین اینکه سینه هایشان از خشم می ترکید نتوانند علیه اواعتراض، یا احتجاجی کنند.

(10)صبر کن ای ابا یعلی(حمزه)بر دین احمد و برای دین پشتیبان و شکیبا باش، خدا توفیقت دهدآندم که گفتی من ایمان آورده ام مرا شاد کردی پس برای پیغمبر خدا در راه خدا ناصر و یاور باش.

(11)پایداری خواهم داشت در یاری محمد پیغمبر و برای دفاع از وی با نیزه و اسبان(یا مردان نیرومند)مقاتله خواهم کرد.

(12)بدان ای پادشاه حبشه که محمد وزیر موسی و مسیح است، به سوی مردم با هدایت آمده چنانکه آن دو پیغمبر با هدایت آمده بودند و همه شان به امر خدا رهبری و نگهداری می کنند و تحقیقا شما نام او را به راستگوئی - نه به دروغ - در کتابتان می خوانید پس برای خدا شریک قرار مدهید و اسلام بیاورید و اصلا راه حق تاریک نیست.

(13)وصیت می کنم به یاری پیغمبر نیک محضر، پسرم علی را و شیخ قوم عباس را و شیر حمایت کننده حمزه را و جعفر را که از وی در سختی دفاع کنند، مادرم و آنچه زائیده، فدای شما باد، در یاری احمددر مقابل مردم سپرهائی باشید.

(14)تفسیر مجمع البیان ج 3 ص287

 

 

https://hawzah.net/fa/Article/View/4858

راجع به ایمان ابوطالب

کتاب تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت

راجع به ایمان ابوطالبقبلا خاطرنشان ساختیم که علمای عامه عقیده دارند ابوطالب مشرک از دنیا رفته است، و حدیثی نقل می کنند که هنگام جان دادن او هر چه

[241]پیغمبر از وی خواست که به یگانگی خدا و نبوت پیغمبر گواهی دهد، زبانش نمی گشت، و این آیه نازل شد که: «انک لا تهدی من احببت و لکن الله یهدی من یشاء» یعنی تو نمی توانی هر کس را خواستی هدایت کنی ولی خدا هر که را بخواهد هدایت می کند.

این حدیث و امثال آن که راجع به مشرک بودن ابوطالب درکتب عامه یعنی اهل سنت! نقل شده است، ساختگی است، و یادگار زمان به قدرت رسیدن بنی امیه می باشد که خواستند از آن راه خط بطلان بر افتخارات فرزند وی حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بکشند. چنان که در همان زمانها طی بخشنامه ای در سراسر دنیای اسلام تحت سلطه بنی امیه نامگذاری نوزادان مسلمین به نام «علی» اکیدا ممنوع بود!

تعجب علمای عامه در زمانهای بعد از بنی امیه تا امروز است که در لاک بی خبری فرو رفته اند و هنوز هم مطابق خط مشی و رهنمود طاغوتهای اموی مانند معاویه و یزید، عقیده دارند که ابوسفیان و همسرش هند جگرخوار مسلمان بودند و آنها را با دعای «رضی الله عنه یا عنها» یاد می کنند، ولی می گویند ابوطالب حامی پیغمبر و مدافع صمیمی اسلام به خدا و پیغمبر ایمان نیاورد و مشرک از دنیا رفت! با اینکه روایت می کنند ابوطالب در اشعار خود خطاب به قریش گفته است: آیا نمی دانید که ما دیده ایم نام محمد مانند موسی در کتب آسمانی پیشین آمده است که هر دو پیغمبر بوده اند؟ (209)و نیز ابوطالب

[242]چنانکه پیشتر گفتیم طی نامه ای خطاب به نجاشی پادشاه حبشه در ترغیب وی نسبت به مهاجرین مسلمین از جمله گفته است: ای پادشاه حبشه بدان که محمد پیغمبری است مانند موسی و عیسی بن مریم. (210)

همچنین ابوطالب به نقل ابن کثیر شامی دانشمند متعصب سنی ضمن اشعاری خطاب به پیغمبر می گوید:

- تو مرا به اسلام دعوت کردی و می دانم که خیرخواه من هستی، آری تو که مرا به اسلام دعوت می کنی قبلا هم امین بودی.

- هم اکنون به یقین می دانم که دین محمد از میان تمامی ادیان مردم روی زمین بهترین دین ها است. (211)

آیا چنین کسی مسلمان نبوده و مشرک از دنیا رفته است؟! چقدر مایه تاسف است که امروز بازار معروف مکه موسوم به «بازار ابوسفیان» است! و اسف انگیزت اینکه درکتاب تاریخ اسلام دوره دبیرستان عربستان سعودی فصلی هم اختصاص دارد به «خلافة امیرالمؤمنین یزید بن معاویه رضی الله عنه» !! این عبارت آغاز فصل مربوط به خلافت جنایت بار یزید پلید است که شاهان سعودی و علمای وهابی دستور داده اند برای آگاهی مسلمانان مکه و مدینه یعنی شهر علی و حسن و حسین فرزندان پیغمبر اسلام، بخوانند و با ارادت به ابوسفیان و معاویه و یزید پلید تبهکارترین جانیان تاریخ بشر پرورش یابند!

209- به نقل عبدالوهاب نجار استاد نامی جامع الازهر مصر - در حاشیه کامل ابن اثیر جلد 2 صفحه 62 اصل شعر ابوطالب این است: الم تعلموا انا وجدنا محمدا نبیا کموسی خط فی اول الکتب؟210- تعلم ملیک الجش ان محمدا نبی کموسی و المسیح بن مریم211- تاریخ ابن کثیر شامی جلد 2 ص 42 اصل شعر این است: و دعوتنی و علمت انک ناصح و لقد دعوت و کنت ثم امینا و لقد علمت بان دین محمد من خیر ادیان البریة دینا

 

علت این حق کشیها

کتاب درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام (3)

علت این حق کشیهاولی بنظر نگارنده این حق کشیها و بی انصافیها ریشه سیاسی دیگری دارد و مسئله از جای دیگر سرچشمه گرفته، که شاید امثال ابن کثیرها نیز دانسته و یا ندانسته در مسیر آن جریانات سیاسی قرار گرفته و بی اراده و یا بی اطلاع اینگونه قضاوت ها را کرده و حقیقت را نادیده گرفته اند…

و همین جریانات سیاسی و تبلیغات وسیع دستگاههای خلافتی بنی امیه و پس از آنها بنی عباس بود که هر جا به فضیلتی از خاندان امیر المؤمنین علیه السلام و فرزندان آنحضرت میرسیدندآنرا نادیده گرفته و یا با هزار و یک بهانه غیر موجه در صدد انکارآنها بر می آمدند… و هر جا از پدران و یا خاندان اموی و عباسی سخن بمیان آمده بهر تار موئی متشبث شده تا بلکه بتوان آنرابصورت طنابی در آورده و برای اجداد خود یعنی پدران اموی وعباسی خود فضیلتی بتراشند…

و گرنه کدام مورخ با انصافی است که نداند عباس بن عبد المطلب که تا سال هشتم و تا ماجرای فتح مکه در میان

[130]مشرکین و در مکه بسر می برده و در جنگ بدر یکی از چند نفر ازسران قریش و ثروتمندان معدود مکه بود که مخارج لشکر قریش را بعهده گرفته و می پرداخت، و از این طریق بزرگترین کمک مالی را به لشکر کفر می نمود، و خود نیز در جنگ شرکت کرده و بالاخره نیز بدست مسلمانان اسیر شد…

و حتی در فتح مکه نیز با هر تدبیری بود ابو سفیان یعنی سرسخت ترین دشمنان اسلام را از مرگ نجات داد… و از دست سربازان اسلام و شمشیر خشم ایشان او را رهانید و از رسول خدابرای آن دشمن خدا امان گرفت… و… و با اینحال او را جزءمسلمانان صدر اسلام دانسته و حتی مسلمانی خالص و متعهدبحساب آورد، و جالب تر اینکه بسیاری از اهل تاریخ معتقدند او در همان سالهای قبل از هجرت مسلمان شده بود وبدستور رسول خدا پس از هجرت در مکه ماند و اسلام خود راپنهان می داشت تا بتواند از اخبار قریش مطلع شده و برای رسول خدا جاسوسی کند و خبرها را به آنحضرت گزارش کند… و درجنگ بدر هم از روی اکراه شرکت جست و قلبا نمی خواست شرکت جوید ولی برای هم رنگ جماعت شدن در آنجا حضوریافت(4). . .

[131]اما ابوطالب با آنهمه ایثارگریها و فداکاریها و حمایتهای علنی و تحمل سختیها و شدائد در راه دفاع از اسلام و رسول خدا (ص) در داستان صحیفه ملعونة و پناه بردن به شعب ومشکلات دیگر، و تا ساعات پایانی عمر و در بستر مرگ نیزلحظه ای از حمایت بیدریغ خود از آنحضرت دریغ نکرد و دربسیاری از موارد برای دفاع از رسول خدا (ص) جان خود وعزیزانش را بخطر انداخت با اینحال آن جناب بگفته اینان کافراز دنیا رفته و در آخرت نیز در «ضحضاحی» و گودالی از آتش میباشد؟ ! و اینهمه دچار حق کشی و بی مهری اینان قرار گیرد؟ ! و برای اینکه سخن را کوتاه کنیم و شما را برای تحقیق بیشتر دراین باره بجای خود موکول کنیم همین قدر می گوئیم جناب ابوطالب در این باره جرمی نداشته جز اینکه پدر علی بن ابیطالب علیه السلام بوده، و چون دشمنان اموی و عباسی امیر المؤمنین در

[132]صدد محو نام علی علیه السلام و فضائل آنحضرت بوده اند کسانی هم که با آنحضرت رابطه و خویشاوندی نزدیک داشته اند مشمول این حق کشی و دشمنی شده اند، و از ترکش گلوله های خشمگین و بغض آلود آنان جان سالم بدر نبرده اند… ! و سیعلم الذین ظلمواای منقلب ینقلبون.

اکنون که سخن بدینجا رسید این قسمت را نیز از روایت ابن شهر آشوب در مناقب آل ابیطالب بشنوید:

«روی ابو ایوب الانصاری ان النبی صلی الله علیه و آله وقف بسوق ذی المجاز فدعاهم الی الله، و العباس قائم یسمع الکلام، فقال: اشهد انک کذاب، و مضی الی ابی لهب و ذکر ذلک فاقبلاینادیان ان ابن اخینا هذا کذاب، فلا یغرنکم عن دینکم، قال و استقبل النبی صلی الله علیه و آله ابوطالب فاکتنفه، و اقبل علی ابی لهب و العباس فقال لهما: ما تریدان تربت ایدیکما، و الله انه لصادق القیل، ثم انشا ابوطالب:

انت الامین امین الله لا کذب

و الصادق القول لا لهو و لا لعب

انت الرسول رسول الله نعلمه

علیک تنزل من ذی العزة الکتب(5)

یعنی ابو ایوب انصاری روایت کرده که رسول خدا (ص) در

[133]بازار «ذی مجاز» (6)ایستاد و مردم را به خدای یکتا دعوت کرد وعباس نیز ایستاده بود و سخنان آنحضرت را گوش میداد، و (چون این سخن را شنید) گفت: گواهی میدهم که تو براستی دروغگوهستی! و نزد ابو لهب (عموی دیگر آنحضرت) رفته و ماجرا را به او باز گفت و در اینوقت هر دوی آنها پیش آمده و فریادمی زدند:

براستی که این برادرزاده ما دروغگو است شما را از آئینتان فریب ندهد!

ابو ایوب گوید: ولی از آنسو ابوطالب به استقبال رسول خدا (ص) آمده و او را تحت حمایت و لطف خویش قرارداده و به سوی ابو لهب و عباس رو کرده بدانها گفت: (از او) چه می خواهید؟ ای بدبختها! (7)بخدا سوگند که او راستگو است، سپس این دو شعر را سرود (که ترجمه اش چنین است) .

تو براستی امین هستی، امین خدا نه دروغگو، و راستگو

[134]هستی و از روی هوا و هوس سخن نمی گوئی تو رسول هستی رسول خدا که ما آنرا می دانیم، و بر تو از سوی خدای دارای عزت کتابها نازل میشود و اکنون خود قضاوت کنید!

4 - و این متن عبارت «الاصابة فی معرفة الصحابه» است که گوید:«و حضر بیعة العقبه مع الانصار قبل ان یسلم و شهد بدرا مع المشرکین مکرهافاسر فافتدی نفسه و افتدی ابن اخیه عقیل بن ابیطالب و رجع الی مکه فیقال انه اسلم و کتم قومه ذلک و صار یکتب الی النبی بالاخبار…» (الاصابة ج 2 ص 263) . و در «تهذیب التهذیب» گوید: «… و عن عکرمه عن ابن عباس اسلم العباس بمکه قبل بدر…» (ج 5 ص 122) و روایات دیگری که در کتابهای تاریخی در این زمینه هست و از چند جهت موردسؤال و تردید است.5 - مناقب آل ابیطالب ج 1 ص 51. بحار الانوار ج 18 ص 203.6 - اعراب زمان جاهلیت در هر سال چند بازار مهم در جاهای مختلف سرزمین حجازترتیب می دادند که یکی از آنها «بازار ذی المجاز» بوده و ذی المجاز نام جائی است در نزدیکی عرفات.7 - شیخ طریحی در معنای جمله «تربت یدیک» تحقیق جالبی دارد که برای اهل تحقیق مراجعه بدان لازم است و ما در اینجا مناسب ترین معنا را بنظر خود انتخاب کردیم.

سخنی درباره ایمان ابوطالب

کتاب درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام (3)

سخنی درباره ایمان ابوطالبو جای بسیار تعجب است از کسانی همچون ابن کثیر که ازاین واقعیت و فضیلت ابوطالب چشم پوشی کرده و او را تالحظه های آخر عمر کافر و مشرک دانسته و بلکه درباره کفر آن جناب به توجیهاتی بیهوده مبادرت ورزیده و آنرا از حکمتهای الهی دانسته با اینکه درباره حمایتهای بی دریغ و فداکاریهای اودر راه پیشرفت اسلام و جانبداری از رسول خدا قلمفرسائیها کرده و حتی سخنان و اشعار آن جناب را نیز همانگونه که گفتیم نقل کرده… و گفتار زیر از همین ابن کثیر شامی است که می گوید:

رسول خدا دو عمو داشت که هر دو کافر بودند یکی ابو لهب که نامش عبد العزی بود و دیگری ابوطالب! ! ابو لهب ازسخت ترین دشمنان آنحضرت بود ولی ابوطالب سخت با ابولهب

[126]مخالف بود… تا آنجا که گوید:

«و کان رسول الله احب خلق الله الیه طبعا و کان یحنو علیه و یحسن الیه و یدافع عنه و یحامی و یخالف قومه فی ذلک مع انه علی دینهم و علی خلتهم، الا ان الله تعالی قد امتحن قلبه بحبه حبا طبعیا لا شرعیا، و کان استمراره علی دین قومه من حکمة الله تعالی و مما صنعه لرسوله من الحمایة، اذ لو کان اسلم ابوطالب لما کان له عند مشرکی قریش و جاهة و لا کلمة، و لا کانوا یهابونه و یحترمونه و لاجترؤا علیه و لمدوا ایدیهم و السنتهم بالسوء الیه، و ربک یخلق ما یشاء و یختار، و قد قسم خلقه انواعا و اجناسا… ! » (2)

یعنی - رسول خدا (ص) طبعا محبوبترین خلق خدا نزد او بود که نسبت به او مهر می ورزید و نیکی می کرد و از او دفاع نموده وحمایت می نمود و با قوم خود در این باره مخالفت می ورزید با اینکه بر آئین و روش آنها بود، جز آنکه خدای تعالی دل او را به محبتی طبیعی نه شرعی آزموده بود…

و این استمراری که بر آئین قوم خود داشت نیز از حکمتهای الهی بود که خدا برای حمایت از رسولش در او قرار داد زیرا اگرابوطالب مسلمان می شد دیگر نزد مشرکان قریش آبرو و نفوذی نداشت و هیبت و احترامی از او نمی گرفتند و نسبت به او جری ودلیر شده و دست و زبانشرا به بدی بجانب او دراز می کردند، واینکار خداست که هر چه را بخواهد آفریده و انتخاب می کند، و

[127]خلق خود را به نوعها و جنسهای جداگانه ای بخش کرده…

و این سخن بقدری غیر منصفانه و دور از حقیقت است که محشی و محقق کتاب (مصطفی عبد الواحد) نیز با اینکه در مقدمه کتاب بزرگترین مدحها و تعریفها را از مؤلف می کند در اینجا درپاورقی گوید:

«و یفهم من کلام المؤلف ان الله سبحانه قضی علی ابی طالب بالکفر و هوتعلیل غیر سایغ» یعنی از کلام مؤلف چنین استفاده میشود که خدای سبحان برای ابوطالب کفر را مقدر کرده بود! ! ولی این تعلیل درستی نیست… !

نگارنده گوید: جالب این است که همین آقای ابن کثیر درچند صفحه بعد اشعاری از ابوطالب در مدح رسول خدا (ص) نقل می کند که از آنجمله است:

و دعوتنی و علمت انک ناصحی

فلقد صدقت و کنت ثم امینا

و عرضت دینا قد عرفت بانه

من خیر ادیان البریة دینا

لو لا الملامة او حذاری سبة

لوجدتنی سمحا بذاک مبینا. (3)

[128]آنگاه روایاتی را ذکر کرده و سپس قصیده لامیه ابوطالب رابتفصیل نقل می کند که در آن قصیده درباره رسول خدا (ص) گوید:

و ایده رب العباد بنصره

و اظهر دینا حقه غیر زائل

فو الله لو لا ان اجی ء بسبة

تجر علی اشیاخنا فی المحافل

لکنا تبعناه علی کل حالة

من الدهر جدا غیر قول التهازل

لقد علموا ان ابننا لا مکذب

لدینا و لا یعنی بقول الاباطل

که خود این اشعار بهترین شاهد بر ایمان ابوطالب است حتی آن اشعاری که مضمون آنها این است که اگر ترس ملامت و یاعیبجوئی مردم نبود آشکارا و بطور جدی از او پیروی می کردیم مانند بیت سوم از قصیده اولی و بیت دوم از قصیده دومی که معلوم میشود عدم اظهار ایمان ابوطالب بخاطر ترس از ملامت و یاعیبجوئی دشمنان آنحضرت است و گرنه در دل به آنحضرت وشریعت او ایمان داشته و آنرا پذیرفته بوده است، و معنای تقیه نیزکه ما می گوئیم همین است، و عقیده ما نیز بر طبق روایات وارده که در جای خود مذکور خواهد شد درباره ایمان ابوطالب همین گونه است که آن جناب در دل به رسول خدا (ص) ایمان آورده بود ولی بخاطر اینکه سران قریش او را از خود بدانند وموقعیت و نفوذ او در نظر آنها شکسته نشود تا در مواقع حساس وجاهائی که احساس خطر برای رسول خدا (ص) میشود بتواند ازاین موقعیت و نفوذ خود در دفاع و حمایت از آن بزرگوار استفاده کند

[129]ایمان خود را اظهار نمی کرد و احیانا در مراسم مذهبی آنان نیزشرکت می کرد و گاهی هم شاید بر طبق نظر آنها نیز سخن می گفت…

2 - سیره ابن کثیر ج 1 ص 461.3 - مرحوم علامه امینی از کتاب «اسنی المطالب» سید احمد زینی دحلان (ص 14) نقل کرده که گفته اند: این یک شعر جزء اشعار ابوطالب نبوده و مجعول است (الغدیر ج 7 ص 335) .

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید

کتاب درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام (4)

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گوید(3)

[38]معاویه مردم شام و عراق و دیگران را مامور ساخت تا در منابرو مجامع علی علیه السلام را دشنام داده و از او بیزاری جویند، واینکار عملی گردید، و در زمان بنی امیه این جریان سنتی شد تااینکه عمر بن عبد العزیز از آن جلوگیری کرد.

و از ابی عثمان روایت کرده که جمعی از بنی امیه بمعاویه گفتند: تو اکنون به آرزوی خود رسیدی خوب است جلوی لعن این مرد را بگیری!

گفت: نه بخدا، تا وقتی که خردسالان به لعن او بزرگ شوند، و بزرگ سالان با آن پیر گردند. و سپس داستانهائی درباره کسانی که نسبت به علی علیه السلام عداوت داشته و از معاویه پول میگرفتند و در مذمت امیر المؤمنین حدیث جعل میکردند نقل کرده و اسامی آنها را ذکر میکند مانند ابو هریره، و مغیرة بن شعبة، و عروة بن زبیر، و زهری و سمرة بن جندب، و انس بن مالک، وسعید بن مسیب و ولید بن عتبة و امثال ایشان(4)و از هر کدام نیزبرخی از احادیث جعلی آنها را ذکر میکند.

و در همین رابطه فضائل بسیاری را از فاطمه زهراعلیها السلام و بانوی محترم آنبزرگوار و حسن و حسین

[39]علیهما السلام و دیگر فرزندان آن حضرت و ابوطالب و جعفر و عقیل پدر و برادران آن امام مظلوم انکار کرده و علتی جز همین رابطه باامیر المؤمنین علیه السلام نداشته است.

و بگفته یکی از نویسندگان:

«جناب ابوطالب هیچ جرمی و گناهی نداشته که این چنین مورد اتهام ناروای کفر و شرک قرار گیرد جز آنکه پدرامیر المؤمنین علیه السلام بوده، و در حقیقت هدف واقعی در این اتهام شنیع و ناروا فرزند برومند او بوده که همچون خاری درچشم امویان و فرزندان زبیر و همه دشمنان اسلام فرو میرفت، واز اعمال خلاف و ضربه هائی که میخواستند به پیکر اسلام جوان بزنند جلوگیری میکرد» .

«و بسیار عجیب و شنیدنی است که ابو سفیان پدر معاویه که در مجلس عثمان آشکارا گفت: سوگند بدانکه ابو سفیان بدو قسم میخورد که نه بهشتی وجود دارد و نه جهنمی! او مؤمن و پرهیزکارو عادل است، اما ابوطالب و پدر امیر المؤمنین کافر، و مشرک، ودر گودال آتش است… ! ! !» (5).

و گرنه کسی که با تاریخ اسلام و حمایت های بی دریغ ابوطالب از رسول خدا و آئین مقدس آن حضرت یعنی اسلام آشنا

[40]باشد، و آنهمه فداکاری و ایثار او را در اینراه از نظر بگذراند، وسخنان و اشعار زیاد او را که در دفاع از رسول خدا به عنوان پیامبربرگزیده از طرف خدا گفته است بشنود جای تردید برای او دراین باره باقی نمی ماند که او والاترین مؤمنان و سابقه دارترین مسلمانان بوده است.

کسی که وقتی پیغمبر و علی علیهما السلام را می بیند که نماز میخوانند و علی در طرف راست آن حضرت ایستاده به جعفرفرزند دیگرش نیز دستور میدهد تا با آن دو نماز بگذارد و در این باره بدو میگوید:

«صل جناح ابن عمک و صل عن یساره» (6).

و در این باره آن اشعار معروف را میگوید که از آنجمله است:

ان علیا و جعفرا ثقتی

عند ملم الزمان و النوب

لا تخذلا و انصرا ابن عمکما

اخی لامی من بینهم و ابی

و الله لا اخذل النبی و لا

یخذله من بنی ذو حسب(7)

و شخصیت بزرگواری که وقتی مسلمانان به حبشه هجرت میکنند قصیده ای انشاد فرموده و برای نجاشی پادشاه حبشه می فرستد و در آن قصیده میگوید:

[41]لیعلم خیار الناس ان محمدا

وزیر لموسی و المسیح بن مریم

اتانا بهدی مثل ما اتیا به

فکل بامر الله یهدی و یعصم(8)

و یا در قصیده دیگری که راویان شعر و حدیث نقل کرده انددرباره آن حضرت گوید:

امین حبیب فی العباد مسوم

بخاتم رب فاهر فی الخواتم

نبی اتاه الوحی من عند ربه

و من قال لا یقرع بها سن نادم(9).

و یا در جای دیگر که گوید:

الم تعلموا انا وجدنا محمدا

رسولا کموسی خط فی اول الکتب(10)

و چون هنگام مرگ آن جناب فرا میرسد فرزندان عبد المطلب را گرد آورده و بدانها میگوید:

«یا معشر بنی هاشم! اطیعوا محمدا و صدقوه تفلحوا و ترشدوا» (11).

و اشعار و سخنان بسیار دیگری که هر که خواهد باید به همان کتاب شریف الغدیر و شرح ابن ابی الحدید (ج 3 ص 318310) مراجعه نماید. و اگر بخواهیم همه را در اینجا برشته تحریردر آوریم کتاب جداگانه ای خواهد شد(12).

[42]و آیا کسی بعد از آنهمه اشعار و سخنان بسیار میتواند برای تردید در ایمان ابوطالب محملی و توجیهی جز همان که گفتیم بیابد.

و مضمون سخن ابن ابی الحدید در اینجا جالب است که میگوید:

این اشعار را وقتی بصورت مجموع بنگریم متواتر است اگر چه آحاد آن متواتر نباشد - و مجموعه آنها دلالت بر امر واحدمشترکی دارد و آن تصدیق حضرت محمد صلی الله علیه و آله است، چنانچه هر کدام از داستانهای شجاعت علی علیه السلام بصورت خبر واحد نقل شده ولی مجموع آنها متواتر است و برای ما موجب علم بدیهی به شجاعت علی علیه السلام میگردد. و این تواتر مانند تواتر در اخبار سخاوت حاتم و حلم احنف و ذکاوت

[43]ایاس و غیر اینها است که جای تردید در آنها نیست(13).

اکنون پس از ذکر این مقدمه بد نیست بدانید روایاتی که درباره عدم ایمان ابی طالب و یا ایمان او در پایان عمر و هنگام مرگ، و یا بودن او در گودال آتش و امثال آن رسیده سند آنهابیشتر بهمان عروة بن زبیر و یا زهری و یا سعید بن مسیب بازمیگردد(14)که دشمنی و انحراف آنها نسبت به امیر المؤمنین علیه السلام آشکار و به اثبات رسیده، و یا از کسانی نقل شده که نزد خود اهل سنت نیز متهم بدروغ و وضع حدیث هستند(15).

و از نظر علماء شیعه نیز مطلب اجماعی و اتفاقی است چنانچه شیخ مفید (ره) در اوائل المقالات فرموده:

«امامیة اتفاق دارند بر اینکه ابوطالب مؤمن از دنیا رفت» (16).

و شیخ طوسی (ره) در تبیان فرماید:

از امام باقر و صادق علیهما السلام روایت شده که ابوطالب مؤمن و مسلمان بود، و اجماع امامیة نیز بر آن است که در آن اختلافی ندارند(17).

[44]و مرحوم علامه مجلسی در بحار الانوار گوید:

شیعیان اجماع دارند بر اسلام ابوطالب، و اینکه او در آغازکار به رسول خدا صلی الله علیه و آله ایمان آورد، و هیچگاه بتی راپرستش نکرد، بلکه او از اوصیاء ابراهیم علیه السلام بوده است… (18).

و از نظر روایات نیز بیش از حد تواتر در این باره از رسول خداو ائمه اطهار حدیث بما رسیده که مرحوم علامه امینی (ره) بیش از چهل حدیث از آنها را در کتاب شریف الغدیر(19)نقل کرده وما برای تیمن و تبرک بذکر سه حدیث از آنها اکتفا می کنیم:

1 - از ابو بصیر روایت شده که گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: ای آقای من مردم میگویند: ابوطالب در گودالی ازآتش است که مغز سرش از آن بجوش میآید؟ فرمود: دروغ گویندبخدا سوگند، براستی اگر ایمان ابوطالب را در کفه ای از ترازوبگذارید و ایمان این مردم را در کفه دیگری، قطعا ایمان ابوطالب بر ایمان ایشان میچربد… (20).

2 - از امام سجاد علیه السلام درباره ایمان ابوطالب پرسیدند که آیا

[45]مؤمن بود؟ فرمود: آری! عرض شد: در اینجا مردمی هستند که می پندارند او کافر بوده؟ فرمود: خیلی شگفت است! آیا اینان به ابوطالب طعن زده و ایراد میگیرند یا برسول خدا؟ با اینکه خدای تعالی پیغمبر خود را در چند جای قرآن نهی فرموده از اینکه زن باایمانی را در نزد مرد کافری نگاه دارد! و کسی شک ندارد که فاطمه بنت اسد از زنهائی است که به ایمان برسول خدا سبقت جست و او پیوسته در خانه ابوطالب و در عقد او بود تا وقتی که ابوطالب از دنیا رفت(21).

3 - شیخ مفید (ره) به اسناد مرفوعی روایت کرده که چون ابوطالب از دنیا رفت امیر المؤمنین علیه السلام بنزد رسول خداصلی الله علیه و آله آمده و رحلت او را به اطلاع آن حضرت رسانید، رسول خدا صلی الله علیه و آله سخت غمگین شد و بشدت محزون گردید سپس به علی علیه السلام فرمود: ای علی برو و کار غسل وکفن و حنوط او را بعهده گیر، و چون جنازه او را برداشتید مراخبر کن! امیر المؤمنین دستور رسول خدا را انجام داد و چون پیغمبرگرامی آمد اندوهناک گشته و فرمود: ای عموجان صله رحم کردی و پاداش خیر و نیکو دادی! براستی که در کودکی تربیت و سرپرستی کردی، و در بزرگی یاری و کمک دادی! سپس رو

[46]بمردم کرده فرمود:

هان بخدا سوگند که من برای عموی خود شفاعتی خواهم کرد که اهل دو عالم را به شگفت اندازد(22).

و در پایان تذکر این نکته لازم است که چون طبق روایات بسیار جناب ابوطالب ایمان خود را مخفی میداشت و برای اینکه بهتر بتواند از رسول خدا صلی الله علیه و آله دفاع و حمایت کند ومشرکین در برابر او موضع نگیرند و او را از خویش بدانند اسلام خود را ظاهر نمیکرد و شاید همین امر برای برخی از برادران اهل سنت سبب اشتباه شده که نسبت کفر به آنجناب داده اند، وگاهی نیز شیعه را در مورد این عقیده زیر سؤال برده اند که اگرابوطالب مسلمان بود چرا هیچ کجا دیده نشد نماز بخواند و مانندفرزندانش و دیگر مسلمانان در نماز آنها شرکت جوید؟ و چرا در «یوم الدار» و ماجرای دعوت رسول خدا از خویشان سبقت به ایمان به آن حضرت نجست؟ و چرا در هیچیک از مراسم اسلامی شرکت نمیکرد؟

و همانگونه که گفتیم پاسخ آنرا ائمه اطهار داده اند چنانچه در یک حدیث است که امام صادق علیه السلام فرمود: براستی که ابوطالب تظاهر به کفر کرد و ایمان خود را پنهان داشت، و

[47]چون وفات او فرا رسید خدای عز و جل به رسول خداصلی الله علیه و آله وحی فرمود که از مکه خارج شو که دیگر درمکه یاوری نداری، و رسول خدا بمدینه هجرت کرد(23).

و در حدیث دیگری از آن حضرت روایت شده که فرمود:

حکایت ابوطالب حکایت اصحاب کهف است که ایمان خود رامخفی داشته و تظاهر به شرک کردند، و خدای تعالی دوبار به ایشان پاداش عنایت فرمود. (24)و این بود فشرده و خلاصه ای از این بحث که ما قبلا نیز در تاریخ زندگانی رسول خدا (ص) نگاشته ایم، و تحقیق و تحلیلی بیش از این در این باره از وضع تدوین این مقاله و بحث تاریخی ما خارج است و چنانچه بخواهید میتوانید به جلد هفتم و هشتم الغدیر مرحوم علامه امینی (ره) و یا کتاب «ابوطالب مؤمن قریش» عبد الله خنیزی مراجعه نمائید.

3 - شرح نهج البلاغه ج 1 ص 356 - 364.4 - الصحیح من السیرة ج 2 ص 156.5 - اسد الغابه ج 1 ص 287 شرح ابن ابی الحدید ج 3 ص 315. الاصابة ج 4 ص 116.6 - دیوان ابی طالب ص 36 و شرح ابن ابی الحدید ج 3 ص 314.7 - مستدرک حاکم نیشابوری، ج 2، ص 623.8 - دیوان ابی طالب ص 32 و شرح ابن ابی الحدید ج 3 ص 314.9 - سیره ابن هشام ج 1 ص 373 و خزانة الادب ج 1 ص 261 و تاریخ ابن کثیر ج 3 ص 87.10 - تذکره ابن جوزی ص 5. الخصائص الکبری ج 1 ص 87 سیره حلبیه ج 1 ص 372 اسنی المطالب ص 10.11 - مرحوم علامه امینی نام حدود بیست نفر از دانشمندان و علمای بزرگ شیعه و اهل سنت را در الغدیر (ج 7 ص 400) نقل کرده که درباره ایمان ابوطالب بطور جداگانه کتاب نوشته و برای کتاب های خود نامهائی گذارده اند مانند کتاب «اسنی المطالب فی ایمان ابی طالب» و کتاب «الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی طالب» و کتاب «القول الواجب فی ایمان ابی طالب» .و چنانچه میدانیم در سالهای اخیر نیز یکی از دانشمندان سعودی از منطقه احساء وقطیف - استاد عبد الله خنیزی - کتابی در این باره نوشت و «ابوطالب مؤمن قریش» نام نهاد، وپس از انتشار با سعایت علماء سعودی دولت آنجا او را بزندان افکنده و محکوم به اعدام کردندکه با وساطت مرحوم آیة الله العظمی بروجردی (ره) از مرگ نجات یافته و آزاد گردید.12 - شرح نهج البلاغة ج 2 ص 315.13 - سیرة المصطفی ص 216 - 219.14 - سیرة المصطفی ص 216 - 219.15 - اوائل المقالات ص 45.16 - تبیان - چاپ سنگی - ج 2 ص 287.17 - بحار الانوار - ج 9 چاپ کمپانی - ص 29.18 - الغدیر ج 7 ص 342 - 400.19 - الغدیر ج 7 ص 390.20 - الغدیر ج 7 ص 389.21 - الغدیر ج 7 ص 386.22 - الفصول المختارة ص 80 - اکمال الدین صدوق ص 103.23 - روضة الواعظین ص 121 - امالی صدوق ص 366. الغدیر ج 7 ص 390. شرح ابن ابی الحدید ج 3 ص 312.24 - شرح الشفاء للقاری ج 1 ص 222.