ولادت حضرت امام سجاد علیه السلام

مجله اشارات بهار سال 1393 شماره 154

 
 
امام سجاد علیه السلام در یک نگاه
سهیلا بهشتی

شناسنامه
امام علی بن الحسین علیه السلام ملقب به «زین العابدین»، «سید الساجدین»، «سجّاد» و «ذوالثفنات»، در سال 38 هجری در مدینه زاده شد. پدرش حسین بن علی علیه السلام و مادرش شهربانو نام داشت. کنیه آن حضرت «ابوالحسن» و «ابومحمد» بود. امام سجاد علیه السلام از زمان شهادت پدر بزرگوارش در سال 61 تا محرم سال 95 هجری، به مدت 34 سال امامت امت را عهده دار بود و سرانجام در 55 سالگی به دستور ولید بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید و در مدینه مدفون گردید.

فضیلت ها
شجاعت: امام سجاد علیه السلام در دوره ای به امامت رسید که کمترین اعتماد به مدعیان هواداری از حریم امامت وجود نداشت و حکومت غاصب با ریختن خون فرزندان پیامبر، نشان داده بود از انجام زشت ترین و خشونت بارترین کارها باکی ندارد. امام در مجلس بزرگ مسجد اموی شام و در حضور یزید، شجاعانه افکار و اعمال ظالمانه حکومت جور را نمایان ساخت.

دانش الهی: دانش و فضایل امام سجاد علیه السلام تنها مدعای شیعیان نبود، بلکه حتی منکران مقام ولایت و نیز معاندان خاندان رسالت در مواردی به ناگزیر سر تعظیم در برابر کمالات ایشان فرود می آورند. چنان که عبدالملک مروان در پاسخ نامه امپراطور روم درماند و چاره را در آن دید که نظر امام را درباره آن جویا شود و پاسخ آن حضرت را به امپراطور روم بنویسد.

هیبت و شکوه: در این فضیلت امام، سروده فرزدق کفایت می کند که این گونه سرود: این کسی است که بطحاء (نام مکانی در مکه معظمه) جای پایش را می شناسد و خانه کعبه و حرم و بیرون حرم با او آشناست. این شخص، پسر بهترین تمام بندگان است و پرهیزگار، برگزیده، پاکیزه، نشانه و راهنماست. هنگامی که قریش او را ببینند، گوینده آنها می گوید: کرم و جود، به مکارم او ختم می شود. (ترابی، 1373: 87-93)

رویدادهای زمانه
رحلت مادر امام زین العابدین علیه السلام هنگام تولد آن حضرت در سال 38 هجری.

شهادت امام علی علیه السلام در دو سالگی و شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام در سیزده سالگی امام زین العابدین علیه السلام.

همراهی امام زین العابدین علیه السلام با پدرش، امام حسین علیه السلام، در بیعت نکردن با یزید بن معاویه و حرکت اعتراض آمیز از مدینه به مکه در رجب سال 60 هجری.

همراهی امام سجاد علیه السلام با کاروان حسینی در حرکت از مکه به کربلا در ذیحجه سال 60 هجری.

حضور امام زین العابدین علیه السلام در نهضت خونین کربلا در 23 سالگی.

ابتلای امام زین العابدین علیه السلام به بیماری شدید در روز عاشورا و ناتوانی از جهاد در راه خدا.

اسارت امام و دیگر بازماندگان قافله حسینی به دست لشکریان عمر بن سعد از عصر روز عاشورا.

خطبه خواندن امام سجاد علیه السلام برای اهالی کوفه، در حالی که در غل و زنجیر و اسارت دشمنان بود.

بازگشت امام زین العابدین علیه السلام به همراه دیگر بازماندگان نهضت کربلا از اسارت کوفه و شام به مدینة الرسول صلی الله علیه و آله.

قیام مردم مدینه بر ضد یزید بن معاویه و اخراج امویان از این شهر و وقوع نبردی خونین معروف به واقعه حره در سال 63 هجری

قیام عبدالله بن زبیر در مکه بر ضد امویان و تصرف حجاز (مکه و مدینه) و برخی از سرزمین های اسلامی در سال 64 هجری و سخت گیری زبیریان بر خاندان امیرمؤمنان و اهل بیت علیهم السلام.

قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی در کوفه بر ضد امویان برای خون خواهی از قاتلان امام حسین علیه السلام.

شهادت امام زین العابدین علیه السلام در 12 یا 18 یا 25 محرم سال 95 هجری، به وسیله زهری که ولید بن عبدالملک به آن حضرت خورانیده بود. (واردی، 1387: 25-81)

جرعه جاری
از امام سجاد علیه السلام خطبه های آتشین و سرشار از معرفت در دفاع از امامت و معرفی اهل بیت علیه السلام و افشای ستم ستمگران بر جای مانده، و دعاهای آن حضرت در صحیفه سجادیه گرد آمده است. علاوه بر این آموزه های انسان ساز و زندگی بخش، احادیثی از آن امام همام نقل شده است که به برخی از آن اشاره می کنیم:

الخیرَ کلُّهُ قَد اجتَمَعَ فی قَطعِ الطّمعِ عمّا فی أَیدِی النّاس؛ تمامی خیر و خوبی در بریدن طمع و چشم نداشتن به آن چیزی است که در دستان مردم جمع شده است. (حرعاملی، 1380: ح276)

مَن عَمِلَ بما افتَرَضَ اللهُ عَلَیهِ فَهُوَ مِن خَیر النَّاس؛ کسی که به آنچه خداوند بر او واجب ساخته عمل کند، از بهترین مردمان است. (همان: ح237)

کثرةُ النُّصحِ یدعو إلی التُّهمَةِ؛ نصیحت زیاد، موجب بدبینی می شود. (مجلسی، 1372: 72: 66)

کانَ [رسولُ الله] إذا أوَی إلی مَنزِلِهِ، جَزَّءَ دُخُولَهُ ثَلاثَةَ أجزَاءٍ: جُزءاً لِلَّهِ، وَجُزءاً لِأهلِهِ، وَجُزءاً لِنَفسِهِ؛ پیامبر وقت خود را در منزل سه قسمت می کرد: بخشی برای (عبادت) خدا، بخشی برای خانواده و بخشی برای خویش. (طبرسی، 1381: 1: 44 )

القَولُ الحَسَنُ یثرِی المالَ، وینمِی الرِّزق؛ گفتار نیک، دارایی را زیاد می کند و روزی را افزایش می دهد. (ری شهری، 1379: ح18063)

منابع
 ترابی، اح‍م‍د. 1373. ام‍ام س‍ج‍اد علیه السلام ج‍م‍ال ن‍ی‍ای‍ش‍گ‍ران. م‍ش‍ه‍د، ب‍ن‍ی‍اد پ‍ژوه‍ش های اس‍لام‍ی ‫.

ح‍رع‍ام‍ل‍ی، م‍ح‍م‍د ب‍ن ح‍س‍ن. 1380. ج‍ه‍اد ب‍ا ن‍ف‍س ت‍رج‍م‍ه ک‍ت‍اب ج‍ه‍اد ال‍ن‍ف‍س وس‍ائ‍ل ال‍ش‍ی‍ع‍ه. ترجمه ع‍ل‍ی اف‍راس‍ی‍اب‍ی. قم: نهاوندی.

طب‍رس‍ی، ح‍س‍ن ب‍ن ف‍ض‍ل. 1381. مک‍ارم الاخ‍لاق. ت‍رج‍م‍ه اب‍راه‍ی‍م م‍ی‍رب‍اق‍ری. ت‍ه‍ران: ف‍راه‍ان‍ی.

محمدی ری شهری، محمد. 1379. میزان الحکمه. ترجمه حمیدرضا شیخی. قم: دارالحدیث.

واردی، سیدت‍ق‍ی. 1387. خاندان عصمت علیهم السلام: بررسی اجمالی زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام. قم: ‫بوستان کتاب.

در محضر خورشید
تأملی روان شناختی در سخنان امام سجاد علیه السلام

ابراهیم اخوی

از مؤذن تشکر کن
توجه به نمادهای دینی و فعالان فرهنگی در این عرصه، امری لازم و بایسته است. آنان که در عرصه فعالیت های دینی نقشی دارند، در هر رتبه و جایگاهی که باشند، به دلیل قداست کاری شان، شایسته تقدیر و توجه اند. فرهنگ کنونی جامعه با رغبت به سمت هنرمندان و ورزشکاران، و گرفتن امضا از این گروه های مطرح، رنگ و بوی دیگری گرفته و در جنبه فعالیت های دینی غفلت هایی شده است.

در نگاهی ژرف به سخنی از امام سجاد علیه السلام ضرورت این توجه و اقبال عمومی را بیشتر درمی یابیم. حضرت در کلامی ناب می فرماید: «حَقُّ المؤذّنِ أن تَعلمَ أنّه مُذکرٌ لک ربَّک عزّ وجلّ، وداعٍ لک إلی حَظِّک، وعونُک علی قضاءِ فَرْضِ اللّه  علیک، فاشْکرْهُ علی ذلک شُکرَک للمُحْسِنِ إلیک؛ حقّ مؤذّن این است که بدانی او پروردگار عزّ وجلّ تو را به یادت می آورد و تو را به بهره ات فرامی خواند و یاری ات می رساند تا واجب الهی را بگزاری. پس برای این کارها از او سپاسگزاری کن؛ همچنان که اگر کسی به تو خوبی کند، تشکر می کنی». (مجلسی، 1403ق: 74: 7: ح1)

دیگرآزاری ممنوع
یکی از نشانه های بیماری شخصیت در روان شناسی، «دیگرآزاری» است. افرادی که دچار نوسان شخصیتی هستند، با آزار دیگران، آنها را در موقعیتی مشابه خویش قرار می دهند که در آن خبری از آرامش نیست. این افراد، هم در جنبه فکری، هم احساسی و هم رفتاری، از تعادل خارج شده اند و کارکردی معیوب در روان آنها دیده می شود. امام سجاد علیه السلام در نگاهی ایجابی و پیشگیرانه از این رفتار می فرماید: «کفُّ الأذی مِن کمالِ العقلِ، وفیه راحةٌ للبَدَنِ عاجِلاً وآجِلاً؛ آزار نرساندن، نشانه کمال خرد، و مایه آسایش تن در دنیا وآخرت است». (ابن شعبه حرانی، 1404ق: 283)

زیراندازی به نام زمین
وجود نعمت ها به دلیل تکرار شدن آنها، گاهی چنان که باید جلوه گری نمی کند. یکی از این نعمت ها، زمینی است که به اراده الهی گسترده شده تا گاهواره ای باشد برای انسان ها که در آن بیارامند و همه شرایط فیزیکی معتدل در آن رعایت شده است.

امام سجاد علیه السلام در توجه دادن به این موهبت بزرگ که میلیون ها سال در اختیار انسان قرار گرفته، به بهانه تفسیر آیه ای که می فرماید: «الَّذِی جَعَلَ لَکمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا؛ آن که زمین را [همچون] زیرانداز شما کرد» چنین به شرح و تفسیر می پردازد: «آن را ملایم طبع شما و موافق با پیکرهای تان قرار داد: نه آن اندازه گرم و سوزان که شما را بسوزاند و نه آن قدر سرد که منجمدتان کند؛ نه بوی تندی دارد که سردرد بگیرید و نه آن قدر بدبو که هلاک تان گرداند؛ نه آن قدر نرم است که چون آب شما را غرق سازد و نه آن اندازه سخت است که نتوانید در آن خانه و ساختمان بسازید و مرده های تان را جای دهید، بلکه خداوند عزّ وجلّ آن را به اندازه ای محکم ساخت که از آن سود می برید و خود و ساختمان های تان را نگه می دارید و آن را به گونه ای قرار داد که برای خانه ها و قبرهاتان و بسیاری از دیگر منافع در اختیار شماست. از این روست که زمین را بستر شما ساخت». (محمدی ری شهری، 1377: 1: 149)

روزهای روشن می رسند
امید، نیازی اساسی است و بدون آن، قوامی برای زندگی نمی توان یافت. اگر چنین گوهر نابی از وجود آدمیان رخت بربندد، تلاشی انجام نمی شود و تحملی رخ نمی نمایاند. امام سجاد علیه السلام با توجه دادن پیروان به فردایی بهتر که از راه می رسد و به مثابه مزد تلاش تمام مجاهدان راه حق در طول تاریخ خواهد بود، چنین انگیزه می آفریند: «إذا قامَ قائمُنا أذْهَبَ اللّه  عن شِیعتِنا العاهَةَ، وجَعلَ قلوبَهُم کزُبَرِ الحدیدِ، وجَعلَ قُوّةَ الرّجُلِ مِنهُم قُوّةَ أربَعینَ رجُلاً، ویکونونَ حُکامَ الأرضِ وسَنامَها؛ زمانی که قائم ما قیام کند، خداوند آفت را از شیعیان مان می زداید ودل های آنان را چون پاره های آهن [سخت و تزلزل ناپذیر] می کند و هر مرد آنان را قدرت چهل مرد می دهد. آنان فرمانروا و سالار جهان خواهند بود». (همان: 1: 406: ح1347)

گستراندن حقیقت در جهان و حکمرانی انسان کامل بر آن، مسئله ای بس سترگ است که بستری به درازنای چندین قرن می طلبد، مهم این است که طلایه داران حقیقت بدانند هر قطعه ای از زمان، بخشی از این طرح بزرگ را تشکیل می دهد و رنج های امروز و دیروزشان در این طرح اساسی سهم دارد.

چهار ویژگی والا
نسخه های تربیتی معصومان علیهم السلام رنگ و بوی فردی و اجتماعی را به شکلی ترکیبی دارد تا هر آنچه برای زندگی کامل نیاز است، تدارک شود. در یکی از این نسخه های تربیتی از زبان امام چهارم می خوانیم: «چهار چیز است که هر کس آنها را داشته باشد، اسلامش کامل می گردد، گناهانش ریخته می شود و پروردگار خویش را دیدار می کند، در حالی که از او خشنود است: آنکه برای خدا به تعهّد خود در قبال مردم عمل کند، و با مردم راستگو باشد، و از ارتکاب هر آنچه نزد خدا و مردم زشت است شرم کند، و با خانواده خود خوش اخلاق باشد.» (مجلسی، 1403ق: 75: 93: ح6)

در سخنی تکمیلی از این نسخه می خوانیم: «إنَّ المعرفةَ بکمالِ دِینِ المسلمِ تَرْکهُ الکلامَ فیما لا یعْنیهِ، و قِلّةُ المِراءِ، و حِلمُهُ، و صَبرُهُ، و حُسنُ خُلقِهِ؛ راه شناخت کامل بودن دین مسلمان به اینهاست: سخنان بیهوده نمی گوید، کمتر بحث و جدال می کند، و شکیبا و خوش خوست». (همان: 2: 129: ح11) زمانی که فرد برنامه متعالی اسلام را در خود نهادینه کرده باشد، در رفتارهای فردی و تعامل او با دیگران به خوبی دیده می شود.

منابع
ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی. 1404ق. تحف العقول. تحقیق: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشرالاسلامی.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق. بحارالانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.

محمدی ری شهری، محمد. 1377. میزان الحکمه. قم: درالحدیث.