نگاهی به دعای عرفه امام سجاد علیه السلام

مجله اشارات پاییز سال 1393 شماره 156

 
 
اشاره
نهم ذی الحجه، روز عرفه است که به دعا اختصاص دارد. هر چند بهترین مکان ها در این روز برای دعا، «عرفات» یا «کربلا» است، ولی به دلیل عظمت این امر افراد می توانند با رعایت آداب دعا و خواندن دعای عرفه، از فضیلت های این روز در هر مکانی بهره مند شوند. (ملکی تبریزی: 1375، 439)

به هر روی دعای عرفه، چه دعای عرفه امام حسین علیه السلام و چه دعای عرفه امام سجاد علیه السلام که در صحیفه سجادیه ذیل دعای 47 آمده، درباره رشد و تکامل نگاه توحیدی نقش مهمی می تواند داشته باشد. ازاین رو، برای علاقه مندان به معارف توحید و عرفان اسلامی بر اساس مشرب و معیار اهل بیت علیهم السلام فرصتی مغتنم و بااهمیت است.

ویژگی این دعاها این است که هر کس به اندازه سعه وجودی خویش می تواند از این خوان گسترده الهی بهره مند گردد؛ هرچند خود این دریافت ها می تواند بستر تعالی و درک بیشتر مؤمن سالک را به ارمغان آورد.

گزارشی از دعای عرفه امام سجاد علیه السلام

به جز دعای مشهوری که مؤمنان در روز عرفه می خوانند، دعای شریف دیگری نیز از امام سجاد علیه السلام با همان مضامین نورانی روایت شده که چهل و هفتمین دعای صحیفه سجادیه است. ما در این مقال می کوشیم برخی از مضامین آن را به صورت خلاصه ارائه کنیم.

خداشناسی
بهترین راه تعالی انسان در توحید، مطالعه و درک اسماء و صفات الهی است. ازاین رو، یکی از توصیه های مرحوم ملکی تبریزی در مطالعه دعا و مناجات های شب و روز عرفه آن است که درباره اسماء و صفات و کارهای خداوند که در آن آمده، اندیشه کرد. (ملکی تبریزی: 1375، 439)

امام سجاد علیه السلام در این دعای شریف به مناسبت های گوناگون، از برخی از اسمای الهی نام می برد که برخی از آنها عبارت اند از: «الاَحد، المتفرِد، الفَرد، الکریم، المتَکرِّم، العَظیم، المتَعظِّم، الکبیر، المتکبّر، العلّی، الشّدید، المِحال، الرَّحمن، الرَّحیم، الحکیم، السَّمیع، البَصیر، القدیم، الخَبیر، الاَکرَم، الدّائم، الاَدوَم، الاَوَّل و الاخِر».

امام شناسی
بدون امام شناسی درست، نمی توانیم از توحید حقیقی بهره مند گردیم و شاید یکی از زمینه های انحراف به سوی مکتب های انحرافی و جریان های معنویت گرای نوظهور که با نام عرفان خود را بر جوانان و دل های عاشق معارف توحیدی عرضه می کنند و در حقیقت لغزشگاه خطرناکی برای علاقه مندان به عرفان شمرده می شوند، همین عدم درک درست از امام و نقش او در رسیدن به توحید و درک عرفان ناب است.

یکی از مباحث مهمی که در دعای عرفه امام سجاد علیه السلام مطرح گردیده، ویژگی های امام است که برخی از آنها را برمی شماریم:

1. برگزیدگان: «الَّذینَ اختَرتَهم لامرِک؛ کسانی که آنان را برای امر و فرمان خود برگزیدی».

2. خزانه داران علم الهی: «وَ جَعلتَهم خَزَنةَعِلمک؛ و ایشان را خزانه داران علم خود قرار دادی».

3. حافظان دین: «و حَفَظَةَ دِینک؛ و حافظان دینت».

4. خلیفة الله: «و خُلَفاءَک فی اَرضِک؛ و جانشینان تو در زمینت».

5. حجت ها الهی: «وَ حُجَجَک عَلی عبادِک؛ و حجّت های خویش بر بندگانت».

6. عصمت و طهارت: «وَ طَهَّرتَهُم مِنَ الرِّجسِ و الدَّنَسِ تَطهیراً بِاِرادَتک؛ و آنها را به خواست خود از پلیدی و ناپاکی پک ساختی».

7. وسیله نجات: «و جعَلتَهُم الوَسیلَةَ اِلیک و المَسلَک اِلی جَنَّتِک؛ و ایشان را وسیله راهیابی به سوی خود و راه بهشت خویش گردانیدی».

8. پناهگاه مردم: «فَهُو عِصمَةُ اللاّئِذینَ؛ پس اوست نگهدار پناهندگان».

9. پناهگاه اهل ایمان: «وَ کهفُ المؤُمِنینَ؛ و او پناه اهل ایمان».

10. حبل الله: «وَ عروَةُ المُتَمَسِّکین؛ و دستاویز چنگ زدگان».

11. مصداق جمال الهی: «وَ بَهاءُ العالمینَ؛ و جمال و نیکوئی جهانیان». (اسرار: 1376: 187)

هنگام دعا از خداوند چه بخواهیم
یکی دیگر از درس های امام سجاد علیه السلام آن است که هنگام دعا از خداوند متعالی چه بخواهیم که به آن اشاره می کنیم:

1. نعمت ولایت: «وَتَوَلَّنی بِما تَتَوَلّی بِهِ اَهلَ طاعَتِک…؛ و مرا سرپرستی فرما به آنچه به آن سرپرستی می فرمایی کسانی که تو را اطاعت و فرمان بری نموده اند و نزد تو دارای قرب و منزلت هستند».

2. درخواست مهلت برای توبه و طهارت: «وَ لا تَستَدرِجنی بِاِملائِک لِی استِدراجَ مَن مَنَعَنی خَیرَما عِندَهُ…؛ و به وسیله مهلت دادن خود به من کم کم سزاوار عقابم مفرما…».

3. درخواست بیداری: «وَ نَبّهنی مِن رَقدَةِ الغافلینَ، وَ سِنَةِ المُسرفِینَ، وَ نَعسَةِ المَخذُولِین؛ و مرا از خواب بی خبران و از خواب آلودگی اسراف کنندگان و از چرت زدن خوارشدگان بیدار نما».

4. توجه و حضور: «وَ خُذ بِقَلبی اِلی مَا استَعمَلتَ بِهِ القانِتِینَ…؛ و دلم را متوجه کن به آنچه اطاعت کنندگان را به آن واداشته ای…».

5. درخواست قرب: «وَ اَعِذنِی مِمّا یباعِدُنی عَنک…؛ و مرا پناه ده از آنچه از تو دورم می گرداند».

6. آسانی در شناخت و ورود در راه های خیر: «وَ سَهِّل لِی مَسلَک الخَیراتِ اِلَیک…؛ و راه های خیر به سوی خودت را بر من سهل و آسان فرما».

7. نجات از فتنه: «وَ نَجِّنِی مِن غَمَراتِ الفِتنَةِ…؛ و از گرداب ها و سختی های بلا نجاتم ده».

8. حفظ قلب: «وَ اَشعِر قَلبِی الاِزدِجارَ عَن قَبائِحِ السَّیئاتِ…؛ و دلم را به بازایستادن از زشتی های ناپسند و رسوایی های گناهان بپوشان».

9. زدودن قلب از دنیادوستی: «وَ انزِع مِن قَلبِی حُبَّ دُنیا دَنِیةٍ تَنهی عَمَّا عِندَک…؛ و دوستی دنیای پست که مرا از آنچه نزد تو است منع می کند و از طلبیدن وسیله به سوی تو باز می دارد، از دلم برکن».

10. درخواست رستگاری هنگام دیدار خداوند: «وَ لا تُخزِنی یومَ تَبعَثُنِی لِلِقائِک…؛ و روزی که مرا برای دیدار خود برمی انگیزی، خوار و شرمنده مکن».

11. شوق دیدار: «وَ اجعَل رَغبَتی اِلَیک فَوقَ رَغبَةِ الرّاغِبِینَ…؛ و توجه و روآوردنم را به سوی خود بالاتر از اشتیاق مشتاقان قرار ده».

12. حیات طیبه: «فَاَحینی حَیوةً طًیبَةً تَنتَظِمُ بِما اُریدُ…؛ پس مرا زنده دار به حیات طیبه ای که به آنچه می خواهم، پیوسته شود».

13. عزت و سربلندی: «وَ ذَلِّلنِی بَینَ یدَیک وَ اَعِزَّنِی عِندَ خَلقِک…؛ و مرا در درگاهت خوار و مطیع، و نزد آفریدگانت عزیز و ارجمند گردان».

14. در پناه الهی از شر دشمنان: «وَ اَعِذنِی مِن شَماتَةِ الاَعداءِ؛ و از شماتت و شادی دشمنان پناهم ده».

15. آبادانی شب: «وَ اعمُر لَیلی بِایقاظِی فِیهِ لعِبادَتِک؛ و شبم را بوسیله بیدار داشتنم برای عبادت خود آباد گردان».

16. کینه نداشتن نسبت به اهل ایمان: «وَ انزَعِ الغِلَّ مِن صَدری لِلمُؤمِنینَ؛ و کینه داشتن نسبت به اهل ایمان را از دلم بر کن».

17. اطمینان قلبی و توکل: «وَ اجعَل قَلبِی واثِقَاً بِما عِندَک؛ و دلم را به آنچه نزد توست مطمئن گردان».

18. پشتیبانی نکردن ستمگران: «وَ لا تَجعَلنِی لِلظّالِمِینَ ظَهِیراً؛ و مرا پشتیبان ستمگران قرار مده».

منابع
اسرار، مصطفی. 1376. دانستنی های صحیفه سجادیه. تهران: انتشارات محیا. چاپ دوم.

پارسا، خواجه محمد. 1381. فصل الخطاب. تصحیح: جلیل مسگرنژاد. تهران: نشر دانشگاهی.

ملکی تبریزی، میرزا جوادآقا.1375. المراقبات. ترجمه: ابراهیم محدث بندرویگی. قم: نشر اخلاق. چاپ نخست.