عرش خدا در قرآن و حدیث؛ نگاهی به معنای آسمانی که به زمین نزدیک میشود
عرش خدا در قرآن و حدیث؛ نگاهی به معنای آسمانی که به زمین نزدیک میشود
درک واژهی «عرش» در متون اسلامی، نهتنها به معنای یک مکان فیزیکی در آسمان نیست، بلکه تجسمیست از بالاترین ساحت قدرت، علم و حکمت الهی. وقتی در اربعین سخن از «تجلی عرش خدا بر زمین» میگوییم، باید ببینیم این عرش در منابع اسلامی چه مفهومی دارد، و چطور میتوان آن را در پدیدهای زمینی مانند پیادهروی اربعین یافت.
📖 «عرش» در قرآن؛ محل فرمانروایی مطلق خداوند
خداوند در قرآن بارها از عرش یاد کرده است. در آیاتی چون:
“الرَّحْمٰنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَى”
(سوره طه، آیه ۵)
و
“رَفِیعُ الدَّرَجٰاتِ ذُو الْعَرْشِ…”
(سوره غافر، آیه ۱۵)
در این آیات، «عرش» جایگاهی از عظمت، علم، و تدبیر مطلق خداوند است. برخلاف فهم سطحی، عرش در قرآن به مفهوم «تخت پادشاهی مادی» نیست، بلکه نماد حاکمیت و تسلط بینهایت پروردگار بر آفرینش است.
🌌 عرش در احادیث اهلبیت؛ قلب انسان مؤمن و مرکز تجلی خدا
در منابع روایی شیعه، عرش گاه بهعنوان جایگاه نور و علم و حتی قلب مؤمن تعبیر شده است:
امام صادق علیهالسلام فرمود:
“قلب مؤمن عرش خداوند است؛ جاییست که خدا در آن جای میگیرد.”
(الکافی، ج۲، ص۲۹۸)
یعنی وقتی دلی سرشار از محبت، معرفت و اخلاص شود، همان جاییست که عرش الهی در آن ظاهر میشود. پس، میتوان گفت «عرش خدا بر زمین» زمانی پدیدار میشود که دلها الهی شوند و جامعهای با نیت پاک برای رضای خدا حرکت کند.
🕋 آیا کربلا میتواند میعادگاه عرش باشد؟
کربلا خاکیست که با خون مقدس، با گریهها، با زیارت عاشقانه و نالههای زائران زنده مانده. وقتی میلیونها انسان با نیت پاک، با قلبی فروتن، و اشکی عاشقانه به سمت آن راه میسپارند، همان لحظه، زمین به عرش گره میخورد.
هر موکب، هر سفرهای که در راه حسین گشوده میشود، و هر قدم زائری که برای خدا و به عشق اهلبیت برداشته میشود، نشانهای از نزول برکات عرش به زمین است.
🔥 اربعین؛ پل میان آسمان و زمین
در پیادهروی اربعین، مرزهای دنیوی و جسمانی محو میشوند. زائران، با قلبی سرشار از نور و نیت خالص، عملاً به تجلیهای الهی نزدیک میشوند.
عشق امام حسین علیهالسلام، بهانهای میشود برای نزول فیض الهی، بهگونهای که حتی آسمان را به تعظیم وامیدارد.
در یک روایت عجیب و دلنشین، آمده است که:
امام باقر علیهالسلام فرمودند:
“خداوند متعال، زمین کربلا را از روز اول آفریده بود و آن را بر عرش خود تسبیح میداد…”
(بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۱۱۴)
یعنی پیوند میان کربلا و عرش، از ازل رقم خورده است. در نتیجه، هر ساله اربعین، بهنوعی تکرار آن نزول و تجلی است.
🧠 نتیجهٔ کلیدی این بخش:
عبارت «اربعین تجلی عرش خدا بر زمین است»، نهیک استعارهٔ شاعرانه، بلکه حقیقتی قرآنی و روایی است. هر گامی که در راه حسین علیهالسلام برداشته میشود، هر اشکی که برای او ریخته میشود، و هر خدمتی که در موکبها انجام میشود، دلی را به نور عرش الهی روشن میکند.
در بخش بعدی، به تاریخچه و جایگاه اربعین در فرهنگ تشیع خواهیم پرداخت؛ از نخستین زائر کربلا تا این حرکت جهانی که امروز میلیونها دل را به سوی عرش میکشاند…