در انتظار خورشید (امام مهدی(عج) و شباهت ها)(2)

مجله گلبرگ آبان 1384، شماره 68

 
 
 
اشاره
امام مهدی (عج) فرزند امام حسین علیه السلام و فرهنگ انتظار، برآمده از فرهنگ عاشوراست و این دو پیوندی دیرین و محکم با یکدیگر دارند. یکی پشتوانه فرهنگی و زمینه ساز برای دیگری است؛ یکی رمز حیات شیعه است و دیگری رمز بقای آن؛ یکی رمز قیام و به پا خاستن شیعه است و دیگری عامل حفظ و استمرار آن. مهدی(عج) وارث عاشوراست، همچنانکه حسین علیه السلام وارث پیامبران است. پیوند عاشورا و انتظار و حسین علیه السلام و مهدی(عج)، پیوند پدر و فرزند است. این پیوند روشن و گویا، از نگاه نامحرمان نیز مخفی نمانده تا آنجا که می گویند: «شیعه با دو نگاه همراه است: نگاه سرخ و نگاه سبز؛ عاشورا و ظهور. با الهام از یکی انقلاب می کند و با دیگری آن را استمرار می بخشد». به یقین انتظار و عاشورا دو بال پرواز شیعه است؛ اگر این دو نبود چشمه غدیر می خشکید.

همسانی امام حسین علیه السلام و امام مهدی(عج)
یاد امام حسین علیه السلام ، نخستین کلام مهدی (عج)
در کتاب های شیعه، در روایاتی چند به نخستین سخنان امام مهدی(عج) پس از ظهور اشاره شده است. از جمله محدث بزرگوار شیخ علی یزدی حائری(ره) روایتی را نقل می کند که می گوید: «زمانی که حضرت مهدی(عج) ظهور می کند، مابین رکن و مقام می ایستد و پنج ندا می دهد و در این پنج ندا، خود را به جهانیان معرفی می کند. حضرت ندا می دهد: آگاه باشید ای اهل عالم که منم شمشیر انتقام گیرنده، بیدار باشید ای اهل عالم که جد من حسین علیه السلام را تشنه کام کشتند، بیدار باشید که جد من حسین علیه السلام را عریان روی خاک افکندند. آگاه باشید ای اهل عالم جد من حسین را از روی کینه توزی پایمال کردند». حضرت در این سخنان، از امام حسین علیه السلام سخن گفته و یکی از دلایل قیام خود راگرفتن انتقام خون امام حسین علیه السلام می داند.

یاد امام حسین علیه السلام در میلاد حضرت مهدی(عج)
یکی از شب های با عظمت سال، شب تولد یوسف زهراست که در روایات، برترین شب های سال بعد از شب قدر شمرده شده و شب زنده داری در آن پرثواب و بابرکت است. عاشقان حضرت در آن شب، یاد امام حسین علیه السلام را در دل های خود زنده می کنند و با زیارت عاشورا جان خود را صفا می بخشند؛ چرا که شب میلاد امام عصر(عج)، شب زیارتی مخصوص سالار شهیدان است. بااندکی دقت در محتوای زیارت عاشورا و خواندن آن در شب نیمه شعبان و ارتباط این دو، در می یابیم که می توانیم با قیام و انقلاب و شهادت و نفرت شدید از دشمن، خود را به امام زمان (عج) نزدیک کنیم.

شب قدر و یاد امام حسین علیه السلام
شب قدر، شب امام زمان(عج) است و ملائکه و روح بر آن حضرت نازل شده، تقدیر امور را در اختیار آن حضرت می گذارند. پیشوایان معصوم علیهم السلام در تفسیر سوره قدر فرموده اند: در این شب فرشتگان، مقدّرات یک سال را نزد ولیّ مطلق زمان آورده، بر او عرضه و تسلیم می کنند. در چنین شبی یاد امام حسین علیه السلام در دل ها زنده می شود؛ چرا که یکی از اعمال مستحبی شب قدر، زیارت امام حسین علیه السلام است. برای زائران امام حسین علیه السلام در ماه مبارک رمضان، به ویژه در شب قدر، پاداش های بزرگی وعده داده شده است.

دعای ندبه و یاد امام حسین علیه السلام
یکی از دعاهای بسیار مهم و با ارزش، دعای ندبه است که عاشقان حضرت مهدی(عج) هر صبح جمعه دور هم گرد آمده و با خواندن آن، با حضرت تجدیدعهد و پیمان می کنند. بخش عمده و چشم گیر این دعا، پناه بردن به حضرت مهدی(عج) و تأسف از غیبت و دردمندی، از فراق آن بزرگوار است. بخش هایی از این دعا هم به جد بزرگوار امام زمان(عج) سالار شهیدان مربوط می شود. ندبه کنندگان مهدی(عج)، منتظران منتقم آل محمدند تا تقاص خون به ناحق ریخته شده فرزند فاطمه علیهاالسلام را بگیرد و موجب شادی رسول خدا صلی الله علیه و آله شود. صبح جمعه و دعای سوزان ندبه، در فراق امام زمان(عج) و یاد سیدالشهدا علیه السلام است و چه بسا همین یاد امام حسین علیه السلام ، اثری ژرف در صدق و صفای دعاکننده بر جای نهد.

زیارت عاشورا و یاد مهدی(عج)
زیارت عاشورا که از سوی امام محمد باقر علیه السلام به شیعیان و شیفتگان تعلیم داده شده، مضامین والایی دارد. در یکی از قسمت های این زیارت، زیارت خوان، مشارکت در خونخواهی امام حسین علیه السلام به دست امام زمان (عج) را طلب می کند؛ چرا که مقصود از امام منصور، حضرت ولی عصر(عج) است. علت نامگذاری حضرت به منصور این است که ایشان در طلب خون جدشان یاری می شود. امام باقر علیه السلام در شرح آیه شریفه، «و من قُتل مظلوما» فرمودند: «مهدی(عج) منصور نامیده شد، همان طور که احمد به محمد صلی الله علیه و آله و عیسی به مسیح علیه السلام نام گذاری شده است».

روز عاشورا و یاد حضرت مهدی(عج)
جلوه ای دیگر از ارتباط دو فرزند زهرا علیهاالسلام ، امام حسین علیه السلام و حضرت مهدی(عج) روز عاشوراست که دل عزاداران به عشق ولی عصر(عج) می تپد و ذکر قیام اباعبداللّه با یاد امام زمان(عج) همراه می شود. امام باقر علیه السلام در حدیثی نحوه زیارت افرادی را که در شهرهای دور هستند و نمی توانند قبر امام حسین علیه السلام را در روز عاشورا زیارت کنند، بیان فرموده و آنها را به تعزیت یکدیگر سفارش کرده است. راوی می گوید: پرسیدم چگونه یکدیگر را تعزیت بگویند؟ حضرت فرمود: «بگویند: خداوند اجر ما و شما را در مصیبت حسین علیه السلام فراوان گرداند وما و شما را از کسانی قرار دهد که به همراه ولیّ (خون) امام حسین علیه السلام ، امام مهدی (عج) از آل محمد صلی الله علیه و آله طلب خون آن حضرت کرده و به خونخواهی او برخیزیم».

حضرت مهدی(عج) خونخواه امام حسین علیه السلام
از نوای غریبانه یاری خواهی امام حسین علیه السلام قرن ها می گذرد، اما انعکاس آن را می توان در لحظه لحظه تاریخ به گوش جان شنید. این فریاد نه تنها رو به خاموشی نگذاشته، بلکه هر روز پرصلابت تر، بر خروش و جوشش آزادگان جهان افزوده است. گویا امام حسین علیه السلام قرن هاست چشم به راه دوخته و به انتظار نشسته است تا امام مهدی(عج) ندایش را پاسخ گوید و پرچم بر زمین مانده اش را به دوش گیرد. روز ظهور، هنگام پاسخ به یاری خواهی مظلومانه امام حسین علیه السلام است و حضرت مهدی(عج) پاسخ دهنده آن. قرآن این ارتباط را با مفاهیم مختلفی بیان کرده است؛ از جمله آیه 23 سوره اسراء، از امام حسین علیه السلام با صفت مظلوم و از امام مهدی(عج) با صفت منصور و خونخواه امام حسین علیه السلام یاد کرده است. امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: «منظور آیه، حسین بن علی علیه السلام است که مظلوم کشته شد و ما اولیای دم اوییم. چون قائم ما قیام کند، به خونخواهی حسین علیه السلام برآید».

مهدی (عج) مفسر امام حسین علیه السلام
امام مهدی (عج) در بعضی روایات، حضرت امام حسین علیه السلام را این گونه توصیف می کند: «تو ای حسین! برای رسول خدا فرزند، برای قرآن سند و برای امت بازو بودی. در طاعت خدا تلاشگر و به عهد و پیمان حافظ و مراقب بودی و از راه فاسقان سر بر می تافتی. آه می کشیدی؛ آه آدمی که به رنج و زحمت افتاده است. رکوع و سجود تو طولانی بود. زاهد و پارسای دنیا بودی؛ زهد کسی که از دنیا رخت برکشیده و با دیده وحشت زده به آن نگاه می کند».

در این عبارات، امام (عج) جد بزرگوار خود را سند و پشتوانه قرآن و بازوی پرتوان امت و دین اسلام در همه دوران معرفی کرده است که از راه و روش فاسقان روی برگردان بود و با آنان از راه گفت و گو و صلح وارد نمی شد و عبادت آن حضرت مایه شگفتی بود.

امام حسین علیه السلام مفسر مهدی(عج)
امام حسین علیه السلام در روایتی امام مهدی (عج) را معرفی کرده و می فرماید: «دوازده امام از ما هستند؛ علی بن ابی طالب اول آنان و آخرشان نهمین فرزند من و قائم به حق است. خدا به برکت وجود وی زمین مرده را زنده و آباد می کند و دین حق را برتمام ادیان پیروز می گرداند، گرچه مشرکان کراهت داشته باشند. مهدی(عج) مدتی از نظرها غایب می گردد. در زمان غیبت، گروهی از دین خارج می شوند، ولی گروهی دیگر ثابت قدم می مانند و از این راه اذیت ها خواهند دید. از باب سرزنش به آنان گفته می شود: اگر عقیده شما صحیح است، پس امام موعود شما چه زمانی قیام می کند؟ ولی بدانید که هر کس در ایام غیبت، آزار و تکذیب دشمنان راتحمل کند؛ مانند کسی است که در کنار رسول خدا با شمشیر جنگیده است».

کمک خواهی
فریاد کمک خواهی امام حسین علیه السلام هنوز هم به گوش می رسد و فریاد یاری طلبی حضرت مهدی(عج) نیز همیشه بلند است. او در ظهور خود به دیوار کعبه تکیه داده، بانگ برمی آورد: ای مردم! ما از خداوند یاری می جوییم. هر که می خواهد، ما را اجابت کند… .از شما می خواهم که به حق خدا و به حق رسول خدا و به حق خودم بر شما ـ که حق قرابت رسول اللّه است ـ به ما کمک کنید و کسانی را که به ما ظلم می کنند، از ما بازدارید که ما را ترسانده و بر ما ظلم کرده اند… اهل باطل حقمان را گرفتند و بر ما افترا بستند. خدا را درباره ما در نظر آورید! ما را تنها نگذارید و خوارمان نکنید. یاری مان کنید که خداوند شما را یاری می کند».

قیام در روز عاشور
در بعضی روایات، روز قیام حضرت مهدی(عج) مصادف با روز شهادت امام حسین علیه السلام است. ارتباط بین روز عاشورا و قیام حضرت مهدی(عج) رابطه ای قابل درک برای هر انسان عاقلی است؛ چرا که راه و هدف مهدی(عج)، همان هدف امام حسین علیه السلام در ابعاد گسترده جهانی است. در عاشورا شمشیر حکم می کرد و در قیام مهدی(عج) شمشیر پاسخگوی بسیاری از نارسایی ها خواهد بود. امام باقر علیه السلام در این زمینه می فرماید: «گویا قائم(عج) را می بینم که روز عاشورا، روز شنبه، بین رکن ومقام ایستاده و جبرئیل پیش روی او چنین ندا سر می دهد: بیعت، برای خداست. پس زمین را پر از عدل می کند، همان گونه که پر از ظلم شده بود». عاشورا دغدغه ای نهفته در وجود انسان های مسلمان، و انتظار فرج و قیام مهدی(عج) هم چیزی است که با سرشت آنان عجین شده است.

کوفه، پایگاه مشترک
یکی از رابطه های دقیق میان امام حسین علیه السلام و حضرت مهدی(عج) و قیام آن دو بزرگوار، مرکز حکومت شان است. امام حسین علیه السلام از مکه به سوی کوفه رهسپار بود. مرکز حکومت حضرت مهدی(عج) نیز کوفه است. امام باقر علیه السلام می فرماید: «مهدی (عج) قیام می کند و به سوی کوفه می رود و منزلش را آنجا قرار می دهد». امام صادق علیه السلام نیز از مسجد سهله کوفه یاد کرده و فرموده است: «آن خانه صاحب ما (حضرت مهدی(عج)) است، زمانی که با خاندانش در آنجا سکونت گزیند». از مجموع روایات به دست می آید که کوفه، پایگاه اصلی فعالیت ها و مرکز فرمانروایی امام زمان(عج) خواهد بود؛ پایگاهی که زمانی مقر حکومت امیرمؤمنان بود و امام حسین علیه السلام به آن سو می رفت. حضرت مهدی(عج) نیز همچون امام حسین علیه السلام ، از مکه به سوی کوفه خواهد رفت و مقر خود را در آنجا قرار خواهد داد؛ یعنی راه نیمه تمام سیدالشهداء را به پایان خواهد رساند.

فرشتگان یاری رسان
یکی از ویژگی های قیام حضرت مهدی(عج) برخورداری از نصرت الهی به وسیله فرشتگان است. امام رضا علیه السلام در این باره می فرماید: «به تحقیق چهار هزار فرشته برای یاری امام حسین علیه السلام به زمین فرود آمدند. آنان هنگامی که نازل شدند، حسین علیه السلام را کشته شده دیدند. از این رو، ژولیده و غبارآلود در نزد قبر آن حضرت اقامت کردند و همچنان هستند تا اینکه قائم، قیام کند و آنان از یاوران و سپاه آن حضرت خواهند بود و شعارشان یا لثارات الحسین است».

در تفسیر آیه دوم سوره حشر نیز در مورد لشکریان حضرت مهدی(عج) می خوانیم: «سه لشکر او را یاری می کنند؛ فرشتگان، مؤمنان و ترس و وحشت که در دل دشمنان نفوذ می کند».

یاران امام حسین علیه السلام و امام مهدی(عج)
قیام امام حسین علیه السلام با همراهی یاران از جان گذشته او بوجود آمد و به وسیله اسیران به ثمر رسید. یاران امام تا لحظه آخر ایستادگی کردند. آنها با اجازه امام به میدان رفته و به شهادت رسیدند و دست از یاری نکشیدند. ایثار و از خودگذشتگی، اطاعت محض و فدایی امام شدن، همه از عشق سرشار آنها به امام سرچشمه می گرفت که نتیجه معرفت آنها بود. یاران مهدی(عج) نیز همین گونه اند؛ خدا را به شایستگی شناخته و همه وجودشان غرق در جلوه نور ایزدی است. همه چیز را جلوه او دیده و جز یاد او، سخن دیگران در نظرشان بی لطف و جاذبه است. ایمانی خالصانه در سینه دارند که شک و تردید در آن راه ندارد. یاران مهدی(عج) نیز امام خود را خوب می شناسند و این اعتقاد در ژرفای وجودشان ریشه دوانده و سراسر جانشان را فراگرفته است.

زنان نقش آفرین
نقش زنان در هیچ حرکت و جنبشی از جنبش های اسلامی و شیعی، به اهمیت و برجستگی نقش زن در قیام عاشورا نبوده است. عاشورا صحنه ای است که در آن، زن در متن قیام قرار دارد. در قیام امام مهدی(عج) نیز چنین است و زنان از جایگاه عظیمی برخوردارند. نقش زن در زمان ظهور، همچون نقش مدعیان امروز و طرفداران حقوق زن نیست که او راتا سر حد یک کالا و وسیله ای برای لذت طلبی تنزل بدهند. ام سلمه، همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله به نقل از آن حضرت می گوید: «در آن هنگام [هنگام ظهور]، پناهنده ای در حرم امن الهی پناه می آورد و مردم همانند کبوترانی که از چهار سمت به یک سو هجوم می برند، دور او جمع می شوند. در بین این 313 نفر، زنانی هم هستند. این گروه بر هر ستمگر و ستمگرزاده ای پیروز می شوند».

مشابهت در زمانه
پس از شهادت امام علی علیه السلام و به خلافت رسیدن معاویه در سال 40 هجری، سیاست تهدید و قتل با شدت و قدرت بیشتری اجرا شد. این سیاست وحشیانه معاویه، تا آنجا پیش رفت که همه پرهیزکاران را گرفتار می ساخت. امام حسین علیه السلام زمانه خود را چنین توصیف می کند: «آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل خودداری نمی گردد، همانا در شرایطی هستیم که سنت پیامبر صلی الله علیه و آله از بین رفته و بدعت ها زنده شده است». پیش از قیام حضرت مهدی(عج) نیز بر اساس آنچه پیش بینی کرده اند و هم آن گونه که طلیعه اش پیداست، غرور و خودبینی سران جهان را آن چنان فرا می گیرد که جز خود کسی را نمی بینند. زمانه مهدی(عج) و حسین علیه السلام در انحراف فکری، فساد اجتماعی، رواج بی دینی و بدعت در سطح جهانی، مشابه یکدیگر است. در دوران امام حسین علیه السلام با از بین رفتن ارزش دین، حفظ آن کاری مشکل بود؛ چنان که در عصر انتظار و دوران غیبت هم، حفظ دین از مشکل ترین کارهاست.

ضرورت نبرد با باطل
باطن و حقیقت ایمان، پویایی و رویش است و خصلت کفر، ایستایی و عقب ماندگی است. لذا درگیری بین حق وباطل یک ضرورت به نظر می رسد. امام حسین علیه السلام در زمان خلافت معاویه به صلح امام حسن علیه السلام احترام گذاشت و با مرگ معاویه، مقدمات جنگ با یزید را آماده کرد و راضی به سکوت نشد. نبرد امام حسین علیه السلام با یزید و حضرت مهدی(عج) با مستکبران، نبرد حق و باطل است که یکی در محدوده کربلا و دیگری در وسعت کره زمین صورت می گیرد. امام صادق علیه السلام نیز فرموده است: «یاران قائم، شمشیرهای خویش را بر زمین نمی نهند تا اینکه خدای عزوجل راضی شود».

اصلاح گران بزرگ
قرآن یکی از عالی ترین و اساسی ترین هدف های پیامبران خدا را به دنبال درس یکتاپرستی، عدالت اجتماعی در سطح جهانی و اقامه قسط و برابری در اثر تکامل جامعه می داند. امام حسین علیه السلام نیز برای اصلاح در حکومت فاسد قیام کرد و با شکست ظاهری، زمینه مناسبی برای ترقی فکری و رشد عقلی جامعه اسلامی به وجود آورد. حضرت مهدی(عج) نیز فسادها، تباهی ها و ازهم پاشیدگی های عقیدتی را اصلاح می کند و به آبادی جهان همت می گمارد و سلطه و قدرتش سرتاسر شرق و غرب عالم را فرا می گیرد. امام حسین علیه السلام درباره اصلاح، در همه ابعاد آن فرموده است:«تنها برای اصلاح (امور مسلمانان) قیام کردم». در مورد حضرت مهدی(عج) نیز چنین آمده است: «خداوند به وسیله مهدی(عج) این امت را پس از آنکه تباه شده اند، اصلاح می کند».

اهداف مشترک قیام
احیای اسلام و سنت نبوی و سیره علوی، تأمین عدل و حاکم ساختن حق و نیرو بخشیدن به حق پرستان، آگاه ساختن مسلمانان و افشای ماهیت واقعی ستم کاران و تأسیس یک مکتب عالی تربیتی و شخصیت بخشیدن به جامعه، از اهداف قیام حضرت مهدی(عج) شمرده شده است. این اهداف همان اهداف قیام عاشوراست. مهم ترین و شاخص ترین هدف که خلاصه تمام اهداف حضرت مهدی(عج) است، نجات انسان ها از بردگی فکری و برداشتن زنجیرهای اسارت از آنان است. امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید:«هنگامی که قائم قیام کند، باطل از بین می رود». هدف امام حسین علیه السلام نیز در زیارت اربعین چنین بیان شده است: «خون خود را تقدیم کرد تا انسان ها را از نادانی و گمراهی رهایی بخشد».

شباهت به امامان معصوم علیهم السلام
امام مهدی(عج) بسیاری از ویژگی ها و صفات پدران پاک خویش را در خود دارد. از جمله صفات جمع شده در وجود حضرت، می توان به این موارد اشاره کرد: آن حضرت علم، زهد و شجاعت را از وجود امیرمؤمنان علیه السلام ، بردباری را از امام حسن علیه السلام ، عبادت را از امام زین العابدین علیه السلام ، شباهت به پیامبر صلی الله علیه و آله را از امام باقر علیه السلام ، کشف علوم و بیان احکام برای مردم را از امام صادق علیه السلام ، تقیه و ترس از دشمنان را از موسی کاظم علیه السلام ، ریاست و مقام ظاهری دنیوی را از امام رضا علیه السلام ، به امامت رسیدن در سنین کودکی را از امام جواد علیه السلام و هیبت را از امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام به ارث برده است. او که وارث تمام پیامبران و اولیای الهی است، جامع تمام صفات نیک انسانی و به حقیقت ذخیره خداوند است که خواهد آمد و جهان را با عدالت خود زنده خواهد کرد.