امام سجاد علیه السلام و واقعة حرّه

مجله پرسمان ویژه نامه سجاده های مکتوب

 
 
پس از واقعة کربلا، قیام های متعددی در عصر یزید و بنی امیه و مروانیان اتفاق افتاد. برخی از این شورش ها و قیام ها عبارتند از: شورش زبیریان، شورش خوارج، شورش توابین، شورش مردم مدینه و قیام مختار.

ارزیابی موضع گیری امام سجاد علیه السلام دربارة این شورش ها و قیام ها، قابل توجه است. یکی از این قیام ها، قیام مردم مدینه یا واقعة حرّه است.

واقعة حرّه
واقعة حرّه در ذیحجة سال 63 در مدینه اتفاق افتاد. پس از واقعة کربلا و شورش های مدینه، مدینه در اختیار عبدالله بن زبیر قرار گرفت. او در خطبه ای، به یزید و بنی امیه ناسزا گفت و مردم مدینه را به شورش و نافرمانی برضد یزید، فرا خواند.

عبدالله بن مطیع، فرماندار مدینه، والی و نمایندة زبیریان شد و مردم مدینه با او به عنوان والی زبیری، بیعت کردند یزید عثمان بن محمد را فراخواند و از او خواست که بزرگان مدینه را به شام بفرستد؛ تا وی آنها را راضی کند.

بزرگان مدینه با یزید فاسق و شراب خوار به مخالفت پرداختند و با عبدالله بن حنظله، بیعت کردند و او را به رهبری قیام برضد یزید و بنی امیه، برگزیدند.

در قیام مردم به رهبری عبدالله بن حنظله، مردم مدینه، به امویان و کارگزاران یزیدی حمله و خانة مروان بن حکم را محاصره کردند و مروان و دیگر کارگزاران بنی امیه را با خفّت و خواری از مدینه اخراج کردند.

یزید که پس از حادثة کربلا احساس غرور می کرد، قیام مردم مدینه بر او گران آمد و مسلم بن عقبه را همراه با پنج هزار نفر، برای سرکوبی قیام مردم مدینه اعزام کرد.

یزید به مسلم بن عقبه دستور داد که به آنان سه روز مهلت بده، اگر تسلیم نشدند، با آنان جنگ کن و پس از پیروزی، اموال و زنان آنان به مدت سه روز بر شما حلال است.

پس از شکست قیام، مسلم سه روز شهر را در اختیار یاران خود قرار داد. یاران مسلم بن عقبه جنایاتی را در مدینه انجام دادند که تاریخ از بیان آنها شرم دارد. مسلم بن عقبه به خاطر این جنایات، «مسرف» نام گرفت و مردم مدینه به عنوان «بردة یزید»، با او بیعت کردند.1

قتل عام زنان و مردان مدینه در واقعة حرّه، روحیة اجتماعی مردم مدینه را گرفتار انحطاط کرد و این انحطاط از انحطاط فکری به انحطاط اخلاقی تبدیل شد و مدینه، شهر پیامبر صلی الله علیه وآله به شهر مِی گساران و خنیاگران (آواز خوانان) تبدیل شد. 2

امام سجاد علیه السلام و واقعة حرّه
قیام حرّه، قیام مردم مدینه برضد یزید و بنی امیه بود. در این قیام، فقیهان، عابدان و زاهدان مدینه نیز برضد حکومت ظالم، فاسد و ستم گر یزید، قیام کردند و عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه، آن را رهبری می کرد. برخی از رهبران قیام از اصحاب پیامبر صلی الله علیه وآله و قاریان قرآن بودند؛ اما این سؤال مطرح است که چرا امام سجاد علیه السلام با این قیام همراهی نکرد؟

برای پاسخ به این سؤال، علاوه بر ابهاماتی که در قیام حرّه وجود دارد، نکات و احتمالات زیر را می توان بیان کرد:

1. رهبران این قیام به صورت پنهان، از زبیریان پیروی می کردند و این حرکت گرچه خالصانه بود، اما در خدمت قدرت طلبان زبیری قرار داشت. مردم مدینه، دل خوشی از امویان نداشتند و در قتل عثمان شرکت داشتند و این قیام، نوعی تقابل و رقابت زبیریان با عثمانی ها و امویان بود.

2. رهبران قیام حرّه، با امام سجاد علیه السلام مشورت نکردند و حتی اگر نظرخواهی و مشورت می کردند و یا حتی از امام کمک می خواستند، وضعیت اهل بیت علیهم السلام پس از حادثة کربلا در موقعیتی نبود که آنها بتوانند در قیام شرکت کنند.

3. مکه و مدینه حریم است و حرمت دارد و امام حسین علیه السلام قیام خود را در بیرون از مکه و مدینه (کوفه و عراق) قرار داد؛ تا حرمت حرم و حریم حرم حفظ شود؛ اما زبیریان، مکه و مدینه را سپر قیام خود قرار دادند و یزید و بنی امیه هم حرمت مکه را شکستند و آن را با منجنیق هدف قرار دادند و مدینه را نیز به خاک و خون کشیدند.

4. با توجه به حادثة کربلا. امام سجاد علیه السلام شکست قیام حره را پیش بینی می کرد و می دانست که کمترین همراهی و همکاری با این قیام، بیشترین هزینه را برای شیعه دارد و خود و یارانش به شهادت می رسند و از تشیع، چیزی باقی نخواهد ماند.

5. امام علیه السلام در مدینه حضور نداشت؛ بلکه در ینبع (در بیرون مدینه) حضور داشت.

6. امام علیه السلام نه تنها در قیام حرّه شرکت نکرد، بلکه به درخواست مروان حکم به زنان و اطفال بنی امیه پناه داد؛ تا آنها از گزند قیام مردم مدینه در امان باشند و با وجود شقاوت و سخت گیری بنی امیه نسبت به اسرا و خاندان اهل بیت علیهم السلام پس از حادثة کربلا،3 این رفتار امام علیه السلام، نشان دهندة عظمت روح و رأفت اسلامی است.

همان گونه که امام علیه السلام از قیام حرّه حمایت نکرد، از دیگر قیام های توابین نیز به صورت صریح، حمایت نکرد؛ زیرا این قیام ها بیشتر احساسی و هیجانی بودند و شکست آنها قابل پیش بینی بود.

پی نوشت ها:
1. تاریخ یعقوبی، ج 3، ص 250.

2. مسعودی، مروج الذهب، ج 3، ص 67.

3. شهیدی، زندگانی علی بن الحسین علیهماالسلام.