عید غدیر
در این روز در سال دهم هجرت واقعه ی غدیر در بازگشت از حجّة الوداع به وقوع پیوست، (1) و طی سه روز ـ که کاروان صد و بیست هزار نفری حجّاج در غدیر خم توقّف داشتند ـ پیامبر صلّی الله علیه و آله در بلندترین خطبه ی خود علی بن ابی طالب و یازده امام علیهم السّلام بعد از او را به عنوان امامان مردم تا روز قیامت معرّفی کردند و از همه ی آن جمعیّت بیعت گرفتند.
← عید بزرگ آل محمّد علیهم السّلام
این روز بزرگترین عید آل محمّد علیهم السّلام به شمار می آید، چرا که واقعه ای مهمّ و عظیم بعد از زحمات انبیاء و اوصیاء و اولیاء است، و طی آن به دستور الهی اعلان عمومی به وصایت بلا فصل امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام شده است.
این روز عید مبارک آسمانی است.
روزی است که خداوند متعال حضرت ابراهیم علیه السّلام را از آتش نجات داد.
روزی است که توبه ی حضرت آدم علیه السّلام قبول شد.
روزی است که خداوند متعال حضرت موسی علیه السّلام را بر ساحران غلبه داد.
روزی است که حضرت موسی علیه السّلام در حضور امّت خود هارون و بعد از وفات او یوشع بن نون را وصیّ خود گردانید.
روزی است که حضرت عیسی علیه السّلام شمعون الصفا را جانشین خود گردانید.
روزی که حضرت سلیمان علیه السّلام رعیت خود را بر جانشینی آصف بن برخیا گواه گرفت. (2)
در این روز کشتی حضرت نوح علیه السلام روی زمین قرار گرفت. (3)
روز عقد اخوت بستن پیامبر صلّی الله علیه و آله بین اصحابش است. (4)
در این روز پیامبران جانشینان خود را معیّن می نمودند، (5) و زیارت امیر المؤمنین علیه السّلام در این روز وارد شده است. (6)
← شرکت کنندگان در مراسم غدیر
ماجرای غدیر چنین بود که در روز شنبه، چهار یا پنج روز مانده به آخر ذی القعده سال 10 هـ، پیامبر صلّی الله علیه و آله غسل نمودند و همراه با 120 هزار نفر از مسلمانان از مدینه خارج شدند.
در این سفر حضرت علیا مخدّره صدّیقه طاهره فاطمه زهرا علیها السلام، امّ هانی خواهر امیر المؤمنین علیه السّلام، فاطمه بنت حمزه، امّ سلمه و سایر همسران پیامبر صلّی الله علیه و آله از جمله عایشه و حفصه حضور داشتند. امیر المؤمنین علیه السّلام هم از یمن با عدّه ای وارد مکّه شدند. (7)
? منابع :
1. الغدیر : ج 1،ص 10، 33، 231، 236، 268، 280، 286، 296، 392. و … .
2. مسار الشیعه : ص 22. و … .
3. امالی صدوق : ص 190. بحار الأنوار : ج 45، ص 203.
4. مصباح کفعمی : ج 2، ص 125. و … .
5. توضیح المقاصد : ص 32.
6. بحار الأنوار : ج 97، ص 358، 359، 372. فرحة الغری : ص 136.
7. کافی : ج 4، ص 248. و … .
← دستور الهی برای مراسم غدیر
بعد از انجام اعمال حجّ دستور الهی رسید که علم و ودایع انبیاء را به امیر المؤمنین علیه السّلام تحویل دهند و امر ولایت آن حضرت را به مردم تبلیغ نمایند.
پیامبر صلّی الله علیه و آله بسیار گریست، به طوری که محاسن مبارکش از اشک تر شد. حضرت از خداوند خواستند که ایشان را از شرّ منافقین محافظت فرماید. (8)
در مِنی پیامبر صلّی الله علیه و آله دو بار خطبه ایراد فرمودند، و اشاره ی کلّی به ولایت امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند. در مسجد خیف جبرئیل نازل شد که خداوند می فرماید :
«ولایت علی علیه السّلام را به مردم برسان ولی وعده ی محافظت از شرّ دشمنان را برای آن حضرت نیاورد. در کُراع الغُمَیم، بار دیگر جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد که : فَلَعَلَّکَ تارِکٌ بَعْضَ ما یُوحی إلَیْکَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُکَ : «شاید تو ترک کنی بعضی از اموری را که به تو وحی می شود و سینه ی تو به خاطر آن گرفته باشد». (9)
باز این بار هم امر ولایت مورد تأکید قرار گرفت، ولی آیه ای دالّ بر محافظت آن حضرت از شرّ دشمنان نیامد. پیامبر صلّی الله علیه و آله مطالب منافقین را به جبرئیل فرمود و کوچ کردند.
اوایل روز 18 ذی الحجّه به غدیر خُم رسیدند، و بار دیگر جبرئیل نازل شد و آیه 67 سوره ی مائده را آورد که شامل تبلیغ ولایت مولی الموالی امیر المؤمنین علیه السّلام و در امان بودن آن حضرت از شرّ منافین بود :
یا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ : «ای پیامبر تبلیغ کن به مردم آن امری را که در باره ی علی علیه السّلام از جانب خدا بر تو فرستاده شد و اگر این کار را انجام ندهی رسالت الهی را تبلیغ نکرده ای، و خدا تو را از شرّ مردم حفظ می نماید. خداوند کافران را هدایت نمی کند». (10)
? منابع :
8. بحار الأنوار : ج 37، ص 129 ـ 127.
9. سوره ی هود : آیه 12.
10. سوره مائده : آیه 67.
← پیامبر صلّی الله علیه و آله بر فراز منبر غدیر
قبل از ظهر، پیامبر صلّی الله علیه و آله بعد از دو رکعت نماز جماعت عید غدیر، بالای منبری ـ که زیر دو درخت کهنسال بود و توسّط سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار ساخته شده بود ـ رفتند و امیر المؤمنین علیه السّلام را بر فراز منبر یک پله پائین تر قرار دادند، در حالی که عدّه ای از منافقین مقابل منبر بودند.
بعد از بیان کلمات دُرر بار خویش در توحید و صفات کمال حق تعالی و بیان قسمت عمده ای از احکام حلال و حرام دین خدا، گذشته ی عرب و زندگی و عقائد آنان و زحماتی که آن حضرت کشیده اند را بیان داشتند.
سپس فرمودند :
بین قرآن و اهل بیت علیهم السّلام اتّصال ناگسستنی است و از یکدیگر جدا نمی شوند تا روز قیامت کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.
سپس قسمتی از فضائل و مناقب امیر المؤمنین علیه السّلام را بیان فرمودند، و درباره ی امامت و ولایت آن حضرت و اولادشان تا حضرت مهدی علیه السّلام چند بار تأکید کردند. آنگاه فرمودند :
بر من وحی شده است :
«بسم الله الرحمن الرحیم یا ایها الرسول بلِّغ ما انزل الیک من ربّک …».
سپس فرمودند :
ای مردم، من در تبلیغ آنچه خدا بر من نازل کرده کوتاهی نکردم و من سبب نزول این آیه را بیان می کنم.
جبرئیل دوبار بر من نازل شد و از جانب خداوند متعال به من امر کرد که در این مکان به هر سفید و سیاهی از هر قبیله ای اعلام کنم که علی بن ابی طالب وصیّ و جانشین و امام بعد از من است.
او بعد از خدا و رسولش ولی و صاحب شما و اولی بر همه ی شما از خود شماست. در این باره خداوند بر من آیه ای نازل نموده است :
إنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ. (11)
سپس فرمودند :
من از جبرئیل خواستم که از خداوند بخواهد مرا از تبلیغ این امر معذور بدارد، چون به کمی مؤمنین و زیادی منافقین و استهزاء کنندگان به اسلام آگاهم.
آنگاه فرمودند :
معاشر الناس و هو الامام المبین، روی بر مگردانید از ولایت او.
فهو الذی یهدی الی الحق و یعمل به. اوست که هدایت به حق می کند و عمل به آن می نماید.
او را فضیلت دهید که خدا او را فضیلت داده و او را قبول کنید که خداوند او را منصوب نموده است.
ای مردم، او امام از طرف خداست.
منکر ولایت او آمرزیده نخواهد شد و توبه اش قبول نمی شود.
بعد از من افضل از همه ی زنان و مردان علی علیه السلام است.
ملعون و مورد غضب الهی است کسی که قول مرا رد کند و موافق آن نباشد. بدانید جبرئیل خبر داد که خداوند متعال می فرماید :
«هر کس با علی علیه السلام دشمنی کند و او را دوست نداشته باشد لعنت و غضب من بر او باد».
بعد فرمودند :
خداوندا، تو شاهد باش. من رسالتم را ادا کردم. من رساندنم آنچه فرموده بودی. من بر همگان واضح نمودم. آگاه باشید، غیر از برادرم علی بن ابی طالب علیه السّلام دیگری أمیرالمؤمنین نیست. امارت مؤمنین بعد از من برای احدی جز علی بن ابی طالب علیه السّلام حلال نیست.
? منبع :
11. سوره مائده : آیه 55.
← معرّفی علی بن ابی طالب علیه السّلام
در اینجا بازوی علی علیه السّلام را گرفتند و در همین حال علی علیه السّلام دستان مبارکش را به طرف آن حضرت بلند کرد. پیامبر صلّی الله علیه و آله آن حضرت را بالا برد به حدّی که پاهای مبارک حضرت تا سر زانوهای پیامبر صلّی الله علیه و آله رسید.
سپس فرمود :
«ألَستُ اُولی بِکُم مِن أنفُسِکُم» ؟
همه گفتند :
«اللّهمَّ بلی».
فرمود :
«هذا علی اخی و وصیی، من کنت مولاه فهذا علی مولاه و هو علی بن ابی طالب. هر کس که من مولی و صاحب اختیار او هستم این علی مولی و صاحب اختیار اوست.
مکان و منزلت او مثل مکان و منزلت من نزد شماست.
بار الها، دوست بدار هر کس او را دوست بدارد، و دشمن بدار هر کس او را دشمن بدارد، و کلماتی دیگر برای تأکید فرمان الهی و اقرار مردم بیان نمودند.
سپس فرمودند :
خبر غدیر را حاضرین به غایبین و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند.
← بیعت لسانی عملی
همین که آن حضرت از منبر پایین آمدند، مردم با صدای بلند با زبان و دست بیعت کردن و پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمودند :
«هنِّئونی هنِّئونی » (12) به من تبریک بگویید.
بعد دستور دادند تا چادری جداگانه برای امیر المؤمنین علیه السلام زدند و فرمودند :
همه بروند و به آن حضرت سلام کنند و بگویند : «السلام علیک یا امیر المؤمنین».
عُمَر آمد و سلام کرد و گفت :
«بَخٍ بَخٍ یَا بنَ ابی طالب، أَصبَحتَ مَولای و مولی کلِّ مؤمنٍ و مؤمنةٍ». (13)
ابوبکر نیز در این تهنیت با عُمَر شریک بود. (14) بیعت سه روز طول کشید و در این سه روز نماز ظهر و عصر را با هم می خواندند. بعد از نماز بیعت تا غروب ادامه داشت، و نماز مغرب و عشاء را نیز با هم می خواندند.
← بیعت زنان
برای بیعت زنان، ظرف آبی زیر پرده ای قرار دادند، به طوری که نصف طرف در طرفی و نصف دیگر آن در طرف دیگر پرده قرار داشت. یک طرف امیر المؤمنین علیه السلام دست مبارک خود را داخل ظرف آب قرار داده بودند، و طرف دیگر زن ها دست خود را می گذاشتند و ضمن تبریک می گفتند :
«السلام علیک یا امیر المؤمنین». حضور حضرت صدیقه طاهره علیها السلام زینت بخش این مراسم بود.
از سوی دیگر بیعت عایشه این سابقه ی او را در اذهان ثبت کرد تا روزی که جنگ جمل را بر پا کرد، و در مقابل صاحب غدیر صف آرایی نمود و با خواری و ذلّت از لشکر ولایت شکست خورد. (15)
بعد از اعلام ولایت در غدیر، جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد :
الیَوم اَکملتُ لَکُم دینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُم الاِسلامَ دیناً (16) : «امروز برای شما دینتان را کامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را بعنوان دین شما راضی شدم».
? منابع :
12. الغدیر : ج 1، ص 274، 284، 375. و … .
13. الروضة فی المعجزات و الفضائل : ص 129. و … .
14. الغدیر : ج 1، ص 11، 273، 281، 282، 303، 309، 354. و … .
15. بحار الأنوار : ج 21، ص 38. عوالم : ج 3/15، ص 309.
16. سوره ی مائده : آیه ی 3.
