همه دعاهای امام را جمع آوری کردیم

مجله پرسمان ویژه نامه وحدت در هدف

 
 
گفت وگو با آیت الله سید محمدباقر موحد ابطحی، استاد حوزه و مدیر موسسه پژوهشی امام مهدی علیه السلام

آیت الله سید محمدباقر موحد ابطحی در 2 اسفند 1306 ش. برابر با شب دوم محرم سال 1346ق. در خانوده ای اهل علم و معرفت در اصفهان به دنیا آمد. سید محمدباقر، مقدمات و درس های دورة سطح را در حوزة علمیة اصفهان، نزد پدرش و استادانی همچون: حاج آقا رحیم ارباب و شیخ محمود مفید آموخت و در 17 سالگی، برای ادامة تحصیل به قم رفت. در قم، از محضر آیات عظام، سید حسین بروجردی، سید محمد حجت کوه کمره ای و امام خمینی، بهره برد. وی در رشته های گوناگون علوم اسلامی، به ویژه حدیث و رجال، به تحصیل و پژوهش پرداخت و به درجه های عالی رسید. آیت الله موحد در دورة سطح و خارج، شاگردان بسیاری را پرورش داد. افزون بر آن، با بنیان نهادن مدرسه و مرکز پژوهشی «الامام المهدی» در قم، به گردآوری اخبار و احادیث اهل بیت علیهم السلام همت گماشت که ره آورد آن، انتشار ده ها کتاب ارزنده مانند «صحیفة سجادیه جامعه» و «صحیفة الامام الرضا علیه السلام» است. وی اکنون با همکاری گروهی از پژوهش گران حوزة علمیة قم، سرگرم گردآوری احادیث شیعه هستند.

آنچه در ادامه می خوانید، حاصل گفت وگو با وی دربارة کتاب «صحیفه جامعه سجادیه» و فعالیت های او در جمع آوری این کتاب است.

ارتباط معصومین علیهم السلام با دعا چگونه بود؟
درباره کتاب های دعا به عنوان مقدمه یک عبارت ذکر می کنم. ما در قرآن خوانده ایم که دعا کنید و بخوانید و فضل پروردگار را از خداوند بخواهید؛ «واسئلوا الله من فضله و ادعواالله بأسمائه و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها». در حدیث نیز آمده است که انسان باید «دَعّاء» باشد؛ یعنی کسی که وقتی نگاه در وجودش کردی، بگویی سراپای وجودش دعاست.

حضرت سجاد و جدّ بزرگوارش حضرت امیر علیهماالسلام طبق روایات، «دعّاء» بودند. اینها نشان می دهد که این سلسله ـ از خود پیغمبر صلی الله علیه وآله گرفته تا امام زمان علیه السلام ـ مکتب دعا را پدید آوردند و گسترش دادند. کتاب صحیفة جامعه سجادیه و دیگر مجلّدات موسوعة ادعیة معصومین علیهم السلام، نشان می دهد تمرکز در این امر داشته اند که در باب دعا، به آنها «دعّاء» گفته می شود؛ یعنی کثیرالدعا بودند.

نقش امام سجاد علیه السلام در گسترش فرهنگ دعا چیست؟
خدا این فرصت را در اختیار امام سجاد علیه السلام قرار داد که با دعا، تبلیغ دین کند. خیلی هنرمند است کسی که بتواند همان مکتب قرآن را با مکتب تبلیغات، در لباس دعا در بیاورد. این کار، از عهدة ما بر نمی آید.

این قرآن که از آسمان فرود آمده، در طبع پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله و امیرالمؤمنین علیه السلام، می خواهد به صورت دعا دربیاید؛ تا همان مضامین را که قرآن بیان می کرد، به شکل دیگر ـ شکل لطیف ـ تبیین کنند. حضرت سجاد علیه السلام نمی توانست خطابه کند؛ در نماز جمعه ها هم شرکت نمی کرد و با مردم هم نمی توانست سخن بگوید. بنابراین، مطالب خود را به صورت دعا می گفت. مطالبی در صحیفه هست که در قرآن هم هست. اگر بخواهیم از قرآن استخراج کنیم، کار پیغمبر و امام معصوم است؛ ولی امام سجاد علیه السلام چنین مطالبی را به زبان گویا، بیان کرده است.

امام سجاد علیه السلام ضمن دعا، در صحیفه به چه نکاتی اشاره کرده است؟
امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه می گوید: «خدایا! تویی که وزن هوا را می دانی». دقت کنید! ما اصلاً هوا را ندیده ایم که وزنش را بدانیم. حضرت سجاد علیه السلام به وزن هوا اشاره می فرماید. حالا این علم از کجاست؟ این علم از جانب خدا آمده است و در شجرة طیبة نبوت، از پیغمبر صلی الله علیه وآله آمده و به وراثت به امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین علیهماالسلام و بعد به امام سجاد علیه السلام رسیده است. آن حضرت به خدا می گوید: خدایا! من که دارم با تو سخن می گویم، شکر می کنم تو را به این که هوا را آفریده ای؛ تویی که مدح و ثنایت را می گویم، تو وزن هوا را می دانی. وزن هوا یعنی چه؟ به نظر ما می آید که هوا یک کوه سنگین است و خیال می کنیم وزن بسیاری دارد. یک تریلی که می خواهد ماشین آلات بسیار بزرگ سنگین ۲۰۰ تنی را حمل کند، این ۲۰۰ تن، روی آهن قرار گرفته است یا روی هوا؟ می بینیم که این بار، روی هوای وارد شدة فشرده در چرخ ماشین قرار گرفته است؛ یعنی ما هوای نادیدنی را تسخیر کردیم و در چرخ ماشین جای دادیم که توانست آن بار سنگین را بگیرد و بتواند حمل کند. اگر روی کرة قرار دهیم، قابل حمل و نقل نیست.

از این نکات لطیف در قرآن یا صحیفه سجادیه و سایر دعاها، موجود است که منشأ آن، علم الهی است.

صحیفة جامعة سجادیه چگونه کتابی است و چه تفاوتی با صحیفة کاملة سجادیه دارد؟
صحیفة کامله سجادیه، شامل پنجاه و چهار دعاست و این در دست بوده که از همان زمان، تألیف شده و استادان و بزرگان و مشایخ، به نام آن اجازه می داده اند؛ اما بقیة دعاهای آن حضرت با آن جمع نشده بود. ما درصدد بر آمدیم که دعاهایی از امام سجاد علیه السلام را که در کتاب های دیگر است، همه را جمع کنیم که ۲۷۰ دعا جمع شد. یک دعای دیگر نیز اخیراً پیدا کرده ایم که هنوز سند آن را نیافته ایم و یک دعای دیگر هم یافتیم که قطعه ای است از یک دعا که قبلاً نقل کرده ایم و این مجموعه را «صحیفة جامعة سجادیه» نام نهادیم.

این کتاب را که جمع کردیم، برای این است که بگوییم دعاهای امام سجاد علیه السلام، منحصر به ۵۴ دعای صحیفة کامله نیست و نام گذاری به صحیفه جامعه، برای آن بود که جامع تمام دعاهای آن حضرت است و این کتاب در بعضی کشورهای دنیا ـ مانند اوکراین، ایتالیا، انگلستان ـ مورد توجّه قرار گرفته است.

برای ترجمة فارسی نیز به شیوه زیرنویس اقدام کردیم؛ نه ترجمه مقابل؛ زیرا من عقیده دارم برای رسیدن به بعضی از مطالب اهل بیت علیهم السلام، باید ترجمه زیرنویس باشد که دقیق تر است و هر خواننده ای می تواند همان لحظه، معنای کلمه را دریابد که این هم انجام شده است. ترجمه به اردو هم شده است که آن را برای چاپ و انتشار به پاکستان بردند.

علاوه بر صحیفة جامعة سجادیه، چه آثار دیگری از شما به چاپ رسیده است؟
ما به همین شیوه، برای تمام معصومان دیگر، صحیفة جامعه تنظیم و تدوین کردیم و بحمدالله همة آنها منتشر شده است؛ مانند «الصحیفه النبویه الجامعه»، «الصحیفه العلویه الجامعه» (شامل ۴۹۷ دعا از امیرالمؤمنین علیه السلام که صحیفه علویه سماهیجی و صحیفه ثانیه علویه محدث نوری را با دیگر دعاهای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام دربر دارد)، «الصحیفه الفاطمیه الجامعه» (شامل ۲۳۱ دعا از حضرت زهرا و حسنین علیهم السلام)، «الصحیفه الباقریه و الصادقیه الجامعه» (شامل ۱۴۲۵ دعا از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام)، «الصحیفه الکاظمیه الجامعه» (شامل ۲۶۰ دعا از امام کاظم علیه السلام)، «الصحیفة الرضویه الجامعه» (شامل ۲۸۷ دعا از امام رضا و امامان بعدی تا حضرت مهدی علیهم السلام). تمام این کتاب ها به لطف الهی و عنایت معصومین علیهم السلام، منتشر شده اند.

منبع:
نشریه علوم قرآن و حدیث «سفینه»، شماره 7، تابستان 1384.