نوروز در روایات اسلامى
نوروز در روایات اسلامى
منبع : بیتوته ,
یا مقلب القلوب و الأبصار.
دل ها، آفتاب گردان تو شده اند و چشم ها به سوی تو، به دور روی تو طواف می کنند؛ هم گام با بهار.
یا مدبّر اللیل و النّهار.
سایه های شب و آفتاب روز را تویی که تدبیر می کنی.
یا محول الحول و الأحوال.
حال دل های ما در دست های توست؛ تو مانند گردش حال دانه ها به گیاه، مثل رویاندن سبزی زندگی از متن تیره خاک، در کار آفریدنی. دل ها را می گردانی.
حَوِّلْ حالنا إلی احسَن الحال.
تدبیر قلب ما را، تو ساز کن. گردش آفتاب گردان دل ما را تو هموار کن و ما را به بهترین وقت و نیکوترین حال در این بهار، بی نیاز کن.
عید نوروز در قرآن و فرهنگ اسلامی
واژه عید در قرآن کریم تنها یکبار در آیه 114، سوره مائده آمده است: ” عیسی بن مریم گفت: بارالها! پرودگارا! برای ما از آسمان مائده ای فرست تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما می آیند، عید باشد که تو بهترین روزی دهندگانی و آیت و حجتی از جانب تو برای ما باشد. ” ” عید ” روزی است که در آن سود و منفعتی به دست بیاید و در شرع مقدس اسلام، روزهای غدیر، قربان و فطر عید نامیده می شوند که در عید اضحی، قربانی و در عید فطر، زکات فطره مطرح است و در غدیر، حضرت علی (ع) به امامت منصوب شدند. همچنین می توان گفت؛ عید آن روزی است که در آن نماز ویژه ای برگزار کنند یا روزی است که مجمعی در آن فراهم آید و یا آنکه عید روزی است که خلق از ماتم به شادمانی ” عود ” کنند یا روزی است که تفاوتی میان درویش و توانگر نباشد یا آنکه ” عید ” روز شریف و ارجمندی می تواند باشد. از آیه ” مائده ” استفاده می شود که حضرت عیسی مسیح (ع) روز نزول مائده را که سال روز وقوع یک معجره الهی در تاریخ است، برای همه انسان ها ” عید ” قرار داده است تا این روز، آیت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و به میمنت این پدیده پربرکت همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تکرار شود.
از آنجا که ” مائده ” به معنای خوان پرنعمت، تنها دوبار در سوره مائده آمده است، می توان گفت؛ نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عیسی مسیح (ع) ویژگی خاصی داشته که به خاطر آن عنوان ” مائده ” را به خود گرفته است.
راغب اصفهانی می گوید: ” مائده طبق و خوانی است که در آن طعام باشد که هم به آن طبق و هم به طعام مائده گفته می شود. ” بنابراین، عید در این آیه اشاره دارد به نزول یک برکت آسمانی در پوشش طبق یا طبق هایی از طعام و خوردنی که می تواند تکرار و بازگشت آن روز نیز همان برکات را به همراه داشته باشد و از این جهت، آیت و حجتی دیگر از جانب خداوند متعال برای انسان ها و فرصتی دیگر برای ایجاد ارتباط با خدا و ذکر و یاد او در دل ها و زبان ها باشد.
عید در روایات اسلامی
جمعه، فطر، اضحی و غدیر خم، مهم ترین روز هایی هستند که از آنها در روایات اسلامی با عنوان ” عید ” یاد شده است و هر یک از این روزها اعمال و آداب و مراسم مشترک یا خاص خود را دارند.
مهم ترین اعمال و آداب مشترک این اعیاد عبارتند از: غسل کردن و حمام کردن، پوشیدن جامه نیکو، استعمال بوی خوش، خواندن نماز و ادعیه ضمن آنکه هر یک از آنها اعمال ویژه خود را نیز دارند.
نکته جالب توجه در این اعمال و آداب و ادعیه آن است که غالبا به نزول فرشتگان و ارواح وارستگان و فرود آمدن برکات آسمانی اشاره می شود. چنانکه تلاوت سوره قدر، به منظور اشاره به قدر و شرف و عظمت این اعیاد و تأکید بر نزول فرشتگان و ” روح ” از آسمان مانند آن، نوعا در نماز های ویژه این اعیاد مطرح است.
در شب جمعه، ملائکه از آسمان به زیر می آیند با قلم های طلا و صحیفه های نقره، و در پسین پنجشنبه و شب جمعه و روز جمعه تا غروب آفتاب جز صلوات بر محمد (ص) و آل او چیز دیگری نمی نویسند.
شب عید اضحی ( قربان ) از لیالی متبرکه است و یکی از آن چهار شبی است که نگاه داشتن احیا در آن شب توصیه شده است چرا که درهای آسمان در این شب باز است.
در روایات آمده است که فضیلت شب عید فطر کمتر از شب قدر، شب نزول قرآن، ملائکه و روح نیست. عید غدیر خم نیز از عظیم ترین اعیاد است و نامش در آسمان روز عهد معهود است و آن روزی است که حضرت رسول (ص) امیرالمؤمنین (ع) را به خلافت خود برگزید. احسان و انفاق در این روز، چون شب قدر، اجری چندین برابر روز های دیگر دارد.
گفتنی است که در بعضی از ادعیه مربوط به این اعیاد وسعت رزق از خداوند متعال که خیرالرازقین است درخواست می شود.
عید نوروز و آداب آن
مفاتیح الجنان شیخ قمی، روایتی از معلی بن خنیس را درباره نوروز ذکر کرده است که اعمال این روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. در بحار الانوار مجلسی روایات معلی بن خنیس را به تفصیل آورده است. در آن روایات به فضیلت و برتری این روز نسبت به سایر ایام بسیار پرداخته است و یکی از روایات مفصل معلی بن خنیس، نوروز را این گونه تجلیل کرده است:
نوروز روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت، روزی است که جبرئیل بر نبی (ع) نازل شد، روزی است که رسول اکرم (ص) علی (ع) را بر دوش کشید تا بت های قریش را از بالای کعبه رمی کند، روزی است که نبی (ع) به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت، روزی است که برای علی (ع) از مردم بیعت گرفت ( غدیر خم )، روزی است که قائم آل محمد (عج) ظهور خواهد کرد و روزی است که امام عصر (عج) بر دجال پیروز خواهد شد.
و اما روایت خنیس به نقل از امام صادق (ع) در مفاتیح الجنان اینچنین است: فرمود: ” چون نوروز شود، غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوی های خوش خود را معطر گردان. پس چون از نماز های پیشین و پسین و نافله های آن فارغ شدی، چهار رکعت نماز بگذار یعنی هر دو رکعت به یک سلام و در رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر ( انا انزلناه ) و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل یا ایها الکافرون و در رکعت سوم بعد از حمد، ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان: اللهم صل علی. .. و بسیار بگو یا ذالجلال و الاکرام. “
همان طور که مشاهده می شود، این روز نیز چون اعیاد اسلامی با غسل کردن، پوشیدن جامه نو و معطر گردیدن به بوی های خوش و روزه داشتن آغاز می شود، ضمن آنکه نمازی مشابه نماز های سایر اعیاد اسلامی دارد.
نماز عید نوروز
نماز عید نوروز مشتمل است بر قرائت سوره حمد و سوره های قدر، کافرون، توحید، فلق و ناس و بسیار شبیه به نمازی است که ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همین طور اعمال روز عید غدیر خم وارد شده است. از آنجا که قرائت سوره قدر در نماز عید نوروز توصیه شده است می توان دریافت که عید نوروز نیز چون دیگر اعیاد اسلامی با نزول برکات و آیات الهی همراه بوده است. تأکید بر قرائت سوره های کافرون، توحید، معوذتین نیز می تواند اشاره به درخواست دفع انواع شرور و بدی ها داشته باشد.
دعای عید نوروز
دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اکرم ( ص) و آل او و اوصیا و همه انبیا و رسولان آغاز می شود. آن گاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه می یابد.
در این دعا آمده است:
” هذا الذی فضله و کرمته و شرفته و عظمته خطره “
این فراز با اندکی جابجایی در کلمات در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن نیز آمده است.
فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز:
” اللهم. .. ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونک علیه حتی لا اتکلف مالا احتاج الیه یا ذالجلال و الاکرام “
از آن جهت که در آن سخن از گم شدن و گمشده ها به میان می آید بیش از اندازه قابل توجه است زیرا؛ عید نوروز همان روزی است که حضرت سلیمان (ع) انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرده است.
نوروز و سلیمان
در روایات ایرانی آمده است که چون سلیمان بن داوود انگشتر خویش را گم کرد سلطنت از دست او بیرون رفت. اما پس از چهل روز بار دیگر انگشتر خود را باز یافت و پادشاهی و فرماندهی به او بازگشت و مرغان به دور او گرد آمدند، و ایرانیان گفتند: نوروز آمد.
نوروز در آیات و روایات
نوروز از منظر امام صادق علیه السلام:
معلّی می گوید: در صبحگاه نوروز به حضور امام صادق علیه السلام رسیدم. حضرت از من پرسید: معلّی آیا از امروز چیزی می دانی؟ گفتم: خیر، لیکن ایرانیان امروز را بزرگ می دارند، به همدیگر تبریک می گویند. امام فرمود: گرامیداشت امروز به سبب وقایعی است که برای تو بازگو می کنم:
” نوروز ” همان روزی است که خداوند از بندگان خود میثاق گرفت که بنده خدا باشند، برای او شریک قایل نشوند و غیر از خداوند کسی را عبادت نکنند؛ یعنی روز آزادی است.
” نوروز ” همان روزی است که برای اولین مرتبه خورشید طلوع نمود؛ یعنی روز روشنایی و درخشش است.
” نوروز ” روزی است که کشتی نوح بر ” جودی ” نشست؛ یعنی روز نجات از عذاب الهی است.
” نوروز ” روزی است که حضرت ابراهیم علیه السلام بت ها را شکست؛ یعنی روز مبارزه با شرک و بت پرستی است.
” نوروز ” همان روزی است که جبرئیل امین بر پیامبر صلی الله علیه و آله هبوط نمود؛ یعنی روز دریافت پیام الهی است.
” نوروز ” همان روزی است که رسول الله صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام را بر دوش گرفت و بت های قریش را از بالای کعبه به زمین ریخت؛ یعنی روز پیراستن خانه های پاک از آلودگی هاست.
” نوروز ” روزی است که پیامبر صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام را در محل ” غدیر خم ” به مردم به عنوان امیرمؤمنین معرفی کرد؛ یعنی روز پیمان با ولایت است.
” نوروز ” همان روزی است که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله، حضرت مهدی علیه السلام، ظهور پیدا می کند و بر دشمنان عدالت پیروز می گردد و حکومت عدل اسلامی تشکیل می دهد.
قال الصادق (ع): ما من یوم نیروز الا و نحن نتوقع فیه الفرج لانه من ایامنا و ایام شیعتنا، حفظته العجم و ضیعتموه انتم.[1]
امام صادق (ع) فرمودند: نوروز که می آید ما منتظر فرج آل محمد (ص) هستیم، زیرا نوروز از روزهای ما و روزهای شیعیان ما است. شما آن را از دست دادید و پارسیان آن را نگه داشتند.
عید از منظر حضرت علی (ع)
عید از نظر علی (ع) این است که: هر روزی که در آن روز، معصیت خدا نشود و گناهی انجام نگیرد، آن روز را عید خوانده است. ” کل یوم لا یعصی الله تعالی فیه فهو یوم عید “
عید نوروز در پیام مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در پیام نوروزی سال 1369 شمسی فرمودند: ” تحویل سال جدید شمسی که مصادف با نوعی تحول در عالم طبیعت می باشد، فرصتی است برای این که انسان به تحول درونی و به اصلاح امور روحی، معنوی و مادی خود بپردازد، ایجاد تحول کار خداست. .. اما ما موظفیم که برای این تحول در درون خود، در زندگی خود و در جهان اقدام کرده و همت و تلاش به عمل آوریم. “
نوروز در روایات
آداب نوروز
” روی المعلی بن خنیس عن مولانا الصادق (ع) فی یوم النیروز: واذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک و تکون صائماذلک الیوم. .. “
معلی بن خنیس به نقل از امام صادق (ع) درباره نوروز می گوید: هنگام نوروز غسل کن، پاکیزه ترین لباس هایت را بپوش به خوشبوترین چیزها خود را خوشبو نما و در آن روز، روزه باش.
روز ولایت
” معلی بن خنیس عن الصادق (ع): ان یوم النیروز هو الیوم الذی اخذفیه النبی (ص) لامیرالمؤمنین (ع) العهد بغدیر خم فاقروا له بالولایه فطوبی لمن ثبت علیها و الویل لمن نکثها. .. “
نوروز روزی است که پیامبر (ص) از مردم برای امیرمومنان (ع) پیمان ولایت گرفت و مردم آن را پذیرفتند، خوش به حال کسی که بر آن پیمان ثابت بماند، وای بر کسی که آن عهد را بشکند. ..
برآورده شدن نیاز
مفضل بن عمر می گوید: امام صادق (ع) در ضمن خبری طولانی فرمود: خداوند به حزقیل وحی فرمود یا حزقیل، این روز شریف و با ارزش بزرگی است نزد من، و قسم خورده ام که کسی در این روز، نیازی از من طلب نکند، مگر آنکه برآورده سازم و آن روز نوروز است. .
پی نوشت ها:
[1] بحارالانوار جلد 59
