?اين شناخت از انسان، يك راه نزديك و بدون گرفتارى است؛ چون از ادراكات حضورى و آگاهى ‏هاى بى ‏واسطه تغذيه مى ‏كند، در نتيجه گرفتار ايده ‏آليسم و سفسطه نمى ‏شود. تو خودت را بدون واسطه احساس مى ‏كنى و احتياج به استدلال ندارى كه: «من فكر مى ‏كنم، پس هستم». تو هستى و از تمامى بت‏ هايى كه در دل تو خانه كرده ‏اند، بزرگ‏ترى. با اين? مقايسه، به تكبير خدا و به توحيد مى ‏رسى. ✅دليل وجود خدا، اين جاى خالى او و اين عطش عظيم توست، كه با تمامى هستى سيراب نمى ‏شود. و دليل وجود عذاب و جهنّم، همين سوز عطش و رنج فراق است، كه على در دعاى كميل مى ‏فرمايد: «بر فرض بر عذاب شكيبا شوم، چگونه بر فراق و جدايى تو شكيبايى كنم؟»
?خدا هست؛ چون انسان سيراب نمى ‏شود؛ و جهنّم هست؛ چون عطش سوزان است و عطشان بى ‏آرام است و بى ‏آرامى، جهنّم است.
✅ذكر خدا، لقاء خدا و رضوان خدا، اين ‏ها آب زندگى انسان و حيات قلب او و امين وجود او هستند.
اين راه، يك راه تجربه شده و از امتحان درآمده هم هست. آنچه خود مرا از رنج‏ هاى بزرگ و بحران‏ هاى مستمر و كشش ‏ها و جاذبه ‏هاى هميشگى نجات داده، ?همين درك از قدر انسان و همين نياز عميق به حقّ و همين اتّصال و تضرّع و ذكر و دعايى است كه در بن ‏بست ‏ها به من راه داده و در تاريكى‏ ها روشنم كرده است.
اين حرف ‏ها، خيال و ايده ‏آل و حرف نيست، كه واقعيت است و از توجّه انسان و وضع جهان و دنياى غم رنگ، برخاسته است.
نامه هاى بلوغ، ص: 27