فاجعه حرّه: کشتار وحشیانه در مدینه و لکه ننگ بر پیشانی یزید 

واقعه حرّه، یکی از تلخ‌ترین و دردناک‌ترین حوادث در تاریخ اسلام است که در سال ۶۳ هجری قمری رخ داد. این واقعه نه تنها به کشتار بی‌رحمانه هزاران نفر از مردم بی‌گناه مدینه منجر شد، بلکه حرمت شهر پیامبر (ص) را نیز لکه دار کرد و به عنوان نمادی از ظلم و ستم حکومت اموی در تاریخ ثبت گردید. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف این فاجعه، از جمله زمینه‌ها، علل، وقایع، نتایج و نقش امام سجاد (ع) در این واقعه می‌پردازیم. هدف از این بررسی، ارائه تصویری جامع و مستند از واقعه حرّه و تبیین اهمیت آن در تاریخ اسلام و تشیع است.

**۱. زمینه‌های شکل‌گیری واقعه حرّه:**

برای درک بهتر واقعه حرّه، لازم است به زمینه‌هایی که منجر به این فاجعه شد، توجه کنیم. این زمینه‌ها را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

* **ظلم و ستم حکومت اموی:** پس از به قدرت رسیدن یزید بن معاویه، ظلم و ستم در سراسر سرزمین‌های اسلامی افزایش یافت. یزید با تکیه بر ثروت و قدرت خود، به حقوق مردم بی‌توجه بود و به دنبال سرکوب مخالفان خود بود.
* **واقعه کربلا:** شهادت امام حسین (ع) در کربلا، نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود. این واقعه باعث بیداری مردم و افزایش مخالفت با حکومت اموی شد. کاروان اسرای کربلا، با بازگشت به مدینه، جنایات یزید را برای مردم بازگو کردند و خشم و انزجار عمومی را برانگیختند.
* **تنش‌های سیاسی و اجتماعی در مدینه:** شهر مدینه، به عنوان دومین شهر مقدس اسلام، همواره محل تجمع مخالفان حکومت اموی بود. بسیاری از صحابه و تابعین، با سیاست‌های یزید مخالف بودند و به دنبال براندازی حکومت او بودند. عبدالله بن حنظله، یکی از رهبران مخالفان در مدینه بود که نقش مهمی در شکل‌گیری واقعه حرّه ایفا کرد.
* **ضعف حکومت مرکزی و وجود اختلافات داخلی:** در زمان یزید، حکومت مرکزی دچار ضعف و تشتت بود. اختلافات داخلی بین امرا و حاکمان اموی، باعث شده بود که یزید نتواند به طور موثری بر سرزمین‌های اسلامی حکومت کند.

**۲. علل مستقیم واقعه حرّه:**

علل مستقیم واقعه حرّه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

* **قطع رابطه مردم مدینه با یزید:** پس از بازگشت کاروان اسرای کربلا، مردم مدینه به رهبری عبدالله بن حنظله، با یزید قطع رابطه کردند و از بیعت با او سرپیچیدند. این اقدام، به مثابه تحدی آشکار علیه حکومت یزید تلقی شد.
* **اخراج حاکم اموی و رجال وابسته به شام:** مردم مدینه، حاکم اموی و رجال وابسته به شام را از شهر بیرون کردند. این اقدام، نشان دهنده استقلال عمل و مخالفت قاطعانه مردم مدینه با حکومت اموی بود.
* **تأثیرگذاری عبدالله بن زبیر:** عبدالله بن زبیر، یکی از رقبای اصلی یزید در کسب قدرت بود. او با تحریک مردم مدینه، به دنبال ایجاد شورش و براندازی حکومت یزید بود. برخی از مورخان معتقدند که واقعه حرّه، تحت تأثیر عبدالله بن زبیر شکل گرفت.

**۳. وقایع واقعه حرّه:**

* **ارسال لشکری به مدینه:** یزید، در پاسخ به شورش مردم مدینه، مسلم بن عقبه را با لشکری بزرگ به مدینه فرستاد. سپاه شام، متشکل از حدود ۱۰۰۰۰ نفر، در منطقه حرّه، در خارج از مدینه اردو زد.
* **مقاومت مردم مدینه:** مردم مدینه، با وجود اینکه توان نظامی کافی نداشتند، مقابل سپاه شام ایستادند و به دفاع از شهر خود پرداختند. درگیری‌های سنگینی بین دو طرف رخ داد و بسیاری از مردم مدینه کشته شدند.
* **ورود سپاه شام به مدینه:** پس از درگیری‌های طولانی، سپاه شام موفق شد وارد مدینه شود. یزید به مسلم بن عقبه دستور داد که به مدت سه روز، قتل، غارت و تعرض به نوامیس مردم را آزاد اعلام کند.
* **سه روز کشتار و غارت:** سپاه شام، به مدت سه روز، به قتل و غارت مردم مدینه پرداخت. خانه‌ها به آتش کشیده شدند، اموال به سرقت رفتند و زنان و کودکان مورد تعرض قرار گرفتند.
* **شکستن حرمت مسجدالنبی:** سپاه شام، حرمت مسجدالنبی را نیز شکستند و به داخل آن وارد شدند. برخی از مورخان، به جسارت‌های سپاه شام به مقبره پیامبر (ص) و همسران گرامی ایشان اشاره کرده‌اند.

**۴. آمار و تلفات واقعه حرّه:**

آمار دقیقی از تلفات واقعه حرّه در دست نیست. اما بر اساس گزارش‌های تاریخی، در این واقعه هولناک حدود ۱۰ هزار نفر کشته شدند. از جمله کسانی که در این واقعه کشته شدند، می‌توان به ۷۰۰ تن از بزرگان قریش، مهاجرین و انصار و حافظان قرآن اشاره کرد. همچنین، بسیاری از زنان و کودکان نیز در این واقعه کشته شدند.

**۵. نتایج و پیامدهای واقعه حرّه:**

واقعه حرّه، پیامدهای مهمی در تاریخ اسلام داشت. از جمله این پیامدها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* **افزایش خشم و انزجار عمومی از حکومت اموی:** واقعه حرّه، خشم و انزجار عمومی از حکومت اموی را افزایش داد و زمینه را برای شورش‌های بعدی فراهم کرد.
* **تضعیف جایگاه یزید:** واقعه حرّه، جایگاه یزید را تضعیف کرد و او را در معرض انتقادات شدید قرار داد.
* **تقویت جنبش‌های مخالف:** واقعه حرّه، جنبش‌های مخالف حکومت اموی را تقویت کرد و به آنها انگیزه بیشتری برای ادامه مبارزه داد.
* **تأثیر بر روند سیاسی و اجتماعی اسلام:** واقعه حرّه، تأثیر عمیقی بر روند سیاسی و اجتماعی اسلام گذاشت و به عنوان یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری اختلافات بین شیعه و سنی شناخته می‌شود.

**۶. نقش امام سجاد (ع) در واقعه حرّه:**

امام سجاد (ع) در واقعه حرّه، نقش مهمی ایفا کردند. حضرت، با آگاهی از ضعف مردم مدینه در برابر سپاه شام، برای حفظ جان یاران خود و صیانت از حرم نبوی، موضع بی‌طرفانه‌ای اتخاذ کردند. منزل ایشان به پناهگاهی امن برای زنان و کودکان تبدیل شد و بسیاری از مردم مدینه، به خانه حضرت پناه بردند. امام سجاد (ع) با تدبیر و دوراندیشی خود، توانستند از وقوع فاجعه‌ای بزرگ‌تر جلوگیری کنند و از جان بسیاری از مردم بی‌گناه مدینه محافظت نمایند.

**برخی از اقدامات امام سجاد (ع) در واقعه حرّه:**

* **بی‌طرفی و عدم شرکت در قیام:** امام سجاد (ع) در قیام مردم مدینه شرکت نکردند، زیرا معتقد بودند که این قیام بدون مشورت با ایشان و تحت تأثیر عبدالله بن زبیر شکل گرفته است.
* **حفظ جان یاران و صیانت از حرم نبوی:** امام سجاد (ع) با آگاهی از ضعف مردم مدینه، برای حفظ جان یاران خود و صیانت از حرم نبوی، موضع بی‌طرفانه اتخاذ کردند.
* **پناه دادن به زنان و کودکان:** منزل امام سجاد (ع) به پناهگاهی امن برای زنان و کودکان تبدیل شد و بسیاری از مردم مدینه، به خانه حضرت پناه بردند.
* **ارائه کمک‌های مالی و معنوی به آسیب‌دیدگان:** امام سجاد (ع) به آسیب‌دیدگان واقعه حرّه، کمک‌های مالی و معنوی ارائه کردند و از آنها دلجویی نمودند.

**۷. واقعه حرّه در کلام امام سجاد (ع):**

امام سجاد (ع) در مورد واقعه حرّه، خطبه‌های متعددی ایراد فرمودند. در یکی از این خطبه‌ها، حضرت فرمودند: “ای مردم! آیا نمی‌دانید که یزید، پسر معاویه، بر شما حکومت می‌کند؟ او کسی است که دستور قتل امام حسین (ع) را صادر کرد و به مردم مدینه حمله کرد و به نوامیس آنها تعرض نمود. آیا می‌خواهید با چنین فردی بیعت کنید؟!”

واقعه حرّه، فاجعه‌ای هولناک و دردناک در تاریخ اسلام است