عرضه حدیث بر امام هادی(ع)
عرضه حدیث بر امام هادی(ع)
منبع : مجله علوم حدیث، شماره 9 , عبد الهادی، مسعودی
دوره امام هادی(ع)، آغاز مجدّد حبس آشکار امامان شیعه است. ظاهر سازی های مأمون و معتصم نسبت به امام رضا و امام جواد(ع) به پایان می رسد و متوکّل عباسی، چهره حقیقی خلافت را نشان می دهد. این معنا از القاب دو امام بزرگ، امام هادی(ع) (صاحب العسکر) وامام حسن عسکری(ع) هویداست. به اقتضای این وضعیت، تعداد فراوانی از نقلها و عرضه ها از طریق مکاتبه و نامه نگاری صورت می گیرد. نمونه بارز این تلاش سخت، ابراهیم بن محمد همدانی است. او که از اصحاب چندین امام شمرده می شود، در برخی مکاتبه هایش احکام فقهی را پرسیده است و گاه روایت مشتمل بر حکم را به جهت اختلاف در تفسیر آن، به امام عرضه کرده و معنای درست آن را جویا شده است. افزون بر اینها، روایات متعارض را عرضه نموده و تأیید امام را نسبت به یک طرف خواسته است. شیخ طوسی این نمونه را این گونه گزارش کرده است : یک . ابراهیم بن محمد الهمدانی قال: اختلفت الروایات فی الفطرة، فکتبت الی أبی الحسن صاحب العسکر(ع) أسأله عن ذلک . فکتب: انّ الفطرة صاع من قوت بلدک….ابراهیم بن محمد همدانی می گوید: چون روایات در معنای فطریه روزه مختلف شدند، به امام هادی(ع) نامه نوشتم و از مسئله جویا شدم. امام(ع) نوشت: همانا فطریه، یک صاع (یعنی سه کیلو) از خوراک معمولی محل زندگی ات می باشد. « سپس امام به ذکر مثالها و سایر احکام زکات فطریه می پردازد »
من کتاب « مسائل الرجال » المولانا أبی الحسن الهادی( ع )، قال محمد بن الحسن، قال محمد بن هارون الجلاّب : قلت: روینا عن آبائک إنّه یأتی علی الناس زمان، لایکون شیء أعزّ من أخ أنیس أو کسب درهم من حلال . فقال لی: یا أبا محمّد، إنّ العزیز موجود و لکنّک فی زمان لیس شیء أعسر من درهم حلال و أخ فی اللّه عزّ وجلّ.
در کتاب «مسائل الرجال» (مسئله هایی که از امام هادی(ع) پرسیده شده و احمد بن اسحاق اشعری آنها را جمع آوری کرده است) چنین آمده است که محمد بن هارون به امام هادی(ع) عرض می کند: از پدرانت به ما رسیده است که زمانی بر مردم می گذرد که هیچ چیز کمیاب تر از برادر غمخوار یا درهم حلال نیست. حضرت هادی(ع) می فرماید: ای ابو محمد، کمیاب، یافت می شود؛ ولی تو در دورانی زندگی می کنی که هیچ چیز نایاب تر از درهم حلال و برادری به خاطر خدا نیست . سه . حفص جوهری از دیگر راویانی است که بر امام هادی(ع) عرضه ای ضمنی داشته است. نکته جالب توجه در این عرضه، گزارش فعل و نه گفته امامان پیشین است. او که متوجّه اختلاف نظر در زمان سجده شکر بوده است، می بیند که امام هادی(ع) بلافاصله پس از سه رکعت نماز مغرب، سجده نمی کند؛ بلکه پس از پایان چهار رکعت نماز نافله مغرب، سجده شکر می گزارد. از این رو می گوید : قلت له: کان آباؤک یسجدون بعد الثلاثة . فقال [ابوالحسن علی بن محمّد(ع)]: ما کان أحد من آبائی یسجد الاّ بعد السبعة.به ایشان عرض کردم: پدرانت پس از سه رکعت نماز مغرب، سجده شکر می گزاردند. امام هادی(ع) فرمود: هیچ یک از پدرانم سجده شکر نمی گزاردند، مگر پس از هفت رکعت (سه رکعت مغرب و چهار رکعت نافله آن) . روایت معارض با این گزارش را شیخ طوسی پس از نقل این عرضه آورده است؛ امّا چگونگی تفسیر و جمع بین دو خبر را در « استبصار» بیان کرده است.
چهار . محمد بن الریّان: کتبت إلی العسکری(ع):جعلت فداک، روی لنا أن لیس لرسول اللّه(ص) من الدنیا الا الخمس . فجاء الجواب : أنّ الدنیا وما علیها لرسول اللّه. محمد بن ریّان می گوید: به امام عسکری نوشتم: فدایت گردم برای ما روایت شده که برای پیامبر خدا(ص) نصیبی از دنیا بجز خمس نیست. جواب آمد: دنیا و هر چه در آن است، برای پیامبر خداست .
پنج :. عرضه مجموعه های حدیثی بر امام هادی(ع) نیز گزارش شده است. سهل بن یعقوب بن اسحاق، مکنّی به ابو السری و ملقب به أبو نؤاس که شیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی(ع) شمرده است، به مجموعه ای از احادیث نحوست و سعد ایّام دست می یابد. اگرچه او این مجموعه را از طریق سلسله راویان (مشایخ و شاگردان) اخذ کرده است، امّا آن را به حضور امام(ع) می برد و می گوید : یا سیّدی، قد وقع لی اختیارات الأیّام عن سیّدنا الصادق(ع) مما حدّثنی به الحسن بن عبداللّه بن مطهّر عن محمد بن سلیمان عن أبیه عن سیّدنا الصادق(ع) فی کلّ شهر، فأعرضه علیک؟ فقال لی: افعل. فلمّا عرضته علیه و صححّته، قلت له: یا سیّدی فی أکثر هذه الأیّام قواطع عن المقاصد، لما ذکر فیها من التحذیر والمخاوف….ای سرور من! مجموعه «اختیارات الأیام» از امام صادق(ع) از طریق حسن بن مطهر از محمد بن سلیمان از پدرش از امام صادق(ع) به دستم رسیده است؛ آیا آن را بر شما عرضه کنم؟ امام فرمود: بکن. پس هنگامی که عرضه کردم و آن را تصحیح نمودم، گفتم: سرورم، در بیشتر این روزها آن قدر از خطرها سخن رفته و زینهار داده شده که انسان را از مقاصدش باز می دارد …. حدیث ادامه دارد و امام، چاره را در ولایت خالصانه اهل بیت می داند . این مجموعه، به دو طریق دیگر هم گزارش شده است که شیخ حرّ عاملی هر دو را در «وسائل الشیعه» آورده است. گفته شیخ حر در پایان یکی از این دو، نشان دهنده بزرگی این مجموعه است که سید بن طاووس آن را در «الدروع الواقیة» نقل کرده است. کتاب «یوم ولیلة» نیز بر امام هادی(ع) عرضه شده است که در بخش «انگیزه عرضه» می آید .
