تواضع امام عسگری علیه‌السلام: سلام و فروتنی در هر لحظه
تواضع یکی از ویژگی‌های برجسته انسان‌های کامل است که در طول تاریخ همیشه به عنوان صفتی نیکو و قابل احترام در نظر گرفته شده است. این ویژگی در آموزه‌های دینی به ویژه در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام تأکید زیادی شده است. یکی از امامان بزرگوار شیعه که نمونه‌ای عالی از تواضع را در رفتار و گفتار خود نشان دادند، امام علی بن محمد الهادی (علیه‌السلام) یا امام عسگری (علیه‌السلام) است. ایشان در سخنان خود در زمینه‌های مختلف از جمله تواضع و فروتنی نکات آموزنده‌ای بیان کرده‌اند که می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل اخلاقی و اجتماعی در زندگی ما باشد.
امام عسگری (علیه‌السلام) در حدیثی بسیار زیبا و عمیق، تواضع را به دو مورد مهم اشاره کرده‌اند که به ظاهر ساده هستند اما در حقیقت نشان‌دهنده عمق ایمان و شناخت صحیح از جایگاه انسانی فرد هستند. ایشان فرمودند: “من التواضع السلام على كل من تمر به، و الجلوس دون شرف المجلس” که ترجمه آن به این صورت می‌شود: “از تواضع این است که به هر کسی که از کنار او می‌گذری، سلام کنی و در جایگاهی پایین‌تر از مقام خود بنشینی.”
سلام به همه: نشانه‌ای از تواضع
اولین بخش این حدیث، سلام به هر کسی است که از کنار او می‌گذری. شاید برای بسیاری از ما، سلام کردن به افراد به‌ویژه کسانی که در وضعیت اجتماعی یا موقعیت پایین‌تری نسبت به ما قرار دارند، به‌طور خودکار و بدون توجه خاصی انجام گیرد. اما امام عسگری (علیه‌السلام) در اینجا به این نکته اشاره دارند که سلام، نه تنها یک فعل اجتماعی و ارتباطی است، بلکه یک اقدام اخلاقی و دینی است که در آن تواضع و فروتنی نهفته است.
سلام کردن به همه مردم، از جمله افرادی که در موقعیت پایین‌تری از ما قرار دارند، نشانه‌ای از احترام به انسانیت است. این عمل نشان‌دهنده آن است که ما خود را از دیگران جدا نمی‌کنیم و هیچ‌کس را به‌واسطه مقام و موقعیت اجتماعی‌اش کمتر از خود نمی‌دانیم. این برخورد اخلاقی، به‌ویژه در دنیای امروزی که اغلب با فاصله‌های طبقاتی و تقسیمات اجتماعی روبه‌رو هستیم، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد فضایی دوستانه و همدلانه میان انسان‌ها کمک کند.
امام علی (علیه‌السلام) نیز در جایی دیگر فرموده‌اند: “سلام یک هدیه است، هدیه‌ای که هیچ‌گاه نباید از کسی دریغ شود.” از این گفته می‌توان دریافت که سلام کردن به دیگران نه تنها به‌عنوان یک ادب اجتماعی، بلکه به‌عنوان یک وظیفه انسانی و اخلاقی باید در نظر گرفته شود.
نشستن در جایگاه پایین‌تر: نشانه‌ای از فروتنی
دومین بخش از حدیث امام عسگری (علیه‌السلام) مربوط به نشستن در جایگاه پایین‌تر از مقام خود است. این بخش از حدیث به‌ویژه در جوامع امروزی که مقام و موقعیت اجتماعی گاهی اوقات به‌عنوان معیار سنجش ارزش افراد شناخته می‌شود، بسیار آموزنده است. امام عسگری (علیه‌السلام) به ما یادآور می‌شوند که حتی اگر در موقعیتی بالاتر از دیگران قرار داریم، باید در رفتار خود تواضع و فروتنی را رعایت کنیم.
نشستن در جایی پایین‌تر از موقعیت خود، به‌ویژه در جمع‌های اجتماعی و مجالس، نشان‌دهنده این است که ما خود را از دیگران بالاتر نمی‌دانیم و همواره خود را در کنار دیگران احساس می‌کنیم. این عمل، علاوه بر اینکه موجب افزایش همدلی و کاهش فاصله‌های اجتماعی می‌شود، باعث ایجاد ارتباطی صادقانه و انسانی میان افراد می‌گردد.
امام علی (علیه‌السلام) نیز در این زمینه فرمودند: “کسی که در دنیا تواضع کند، خداوند در آخرت او را عزیز خواهد کرد.” این سخن امام (علیه‌السلام) به‌خوبی نشان‌دهنده اهمیت تواضع در نزد خداوند است.
تواضع در دنیای مدرن
در دنیای امروز که رقابت‌ها و بحران‌های اجتماعی و اقتصادی روز به روز پیچیده‌تر می‌شود، تواضع و فروتنی به‌عنوان یکی از ارزش‌های اخلاقی می‌تواند نقشی بسیار مهم در حفظ آرامش و برقراری عدالت اجتماعی ایفا کند. در بسیاری از فرهنگ‌ها و جوامع، انسان‌ها به‌ویژه افراد برجسته و موفق به‌سختی می‌توانند تواضع و فروتنی را در خود حفظ کنند و در مقابل دیگران از خود رفتارهایی متواضعانه نشان دهند.
اما به‌طور کلی، تواضع در دنیای مدرن به معنای احترام به دیگران، شنیدن حرف‌های آن‌ها و درک احساسات و نیازهای آن‌هاست. این ویژگی موجب می‌شود که روابط انسانی با عمق بیشتری شکل بگیرد و فضای اعتماد و همکاری در جامعه توسعه یابد.
حدیث امام عسگری (علیه‌السلام) یک دعوت به بازگشت به اخلاق انسانی و اسلامی است. تواضع و فروتنی از ویژگی‌هایی است که هم در روابط فردی و هم در روابط اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. سلام کردن به دیگران و نشستن در جایگاه پایین‌تر، دو عمل ساده ولی بسیار ارزشمند هستند که می‌توانند در بهبود روابط انسانی و ایجاد فضایی صلح‌آمیز و همدلانه در جامعه مؤثر باشند.
یادآوری این آموزه‌ها می‌تواند ما را به انسان‌هایی بهتر تبدیل کند و در مسیر رشد فردی و اجتماعی‌مان گام‌های مثبتی برداریم. این حدیث از امام عسگری (علیه‌السلام) یک فرصت است تا تواضع را در قلب خود جای دهیم و با برخوردهای متواضعانه، دنیای بهتری بسازیم.