📖 بخش سوم: تحلیل تفاسیر معتبر درباره آیه ۳۶ سوره زخرف
برای فهم دقیق‌تر آیه ۳۶ سوره زخرف، مراجعه به تفاسیر معتبر اسلامی ضروری است. مفسران بزرگ قرآن هرکدام از زاویه‌ای خاص، این آیه را بررسی کرده‌اند؛ از جنبه‌های زبانی و عرفانی گرفته تا نگاه اجتماعی و روان‌شناختی. در ادامه، نگاه برخی از برجسته‌ترین مفسران شیعه و سنی را با زبانی ساده و قابل‌فهم مرور می‌کنیم.

📘 ۱. تفسیر المیزان (علامه طباطبایی)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، نگاهی بسیار دقیق و فلسفی به آیه دارد. او بر این نکته تأکید می‌کند که «ذکر» در این آیه، تنها به معنای ذکر زبانی نیست، بلکه منظور یاد واقعی خدا در قلب و جان انسان است؛ یادآوری‌ای که در تمام ابعاد زندگی جاری باشد.

✅ نکات کلیدی از المیزان:

غفلت از ذکر خدا، یعنی قطع ارتباط قلبی با منبع هدایت.
نتیجه این قطع ارتباط، خلا معنوی است؛ و در این خلأ، شیطان جایگزین می‌شود.
“نُقَيِّضْ” فعل الهی است؛ یعنی واکنش طبیعی نظام خلقت به غفلت انسان.
قرین شدن شیطان، نوعی تسلط تدریجی اما دائمی بر نفس انسان است.
🧠 برداشت: علامه این آیه را نه‌تنها یک هشدار فردی، بلکه بیانگر قانونی عمیق در عالم هستی می‌داند؛ قانونی که می‌گوید: اگر انسان خود را از نور جدا کند، تاریکی به‌طور طبیعی بر او سایه می‌افکند.

📕 ۲. تفسیر نمونه (آیت‌الله مکارم شیرازی)
تفسیر نمونه با رویکردی عمومی‌تر و کاربردی‌تر نوشته شده و برای عموم مردم بسیار قابل استفاده است. در این تفسیر، آیه ۳۶ زخرف به‌عنوان یکی از هشدارهای اخلاقی جدی قرآن معرفی شده است.

✅ نکات کلیدی از تفسیر نمونه:

ذکر خدا، سپری محکم در برابر وسوسه‌های شیطان است؛ هرگاه این سپر برداشته شود، دشمن حمله می‌کند.
قرین بودن شیطان یعنی نفوذ در تمام تصمیم‌گیری‌ها و افکار.
این تسلط گاهی آن‌قدر طبیعی می‌شود که شخص اصلاً متوجه نیست که شیطان همراه اوست!
یکی از ابزارهای شیطان، توجیه‌گری برای گناه و وارونه‌نمایی ارزش‌هاست.
📌 یک نکته جالب: در تفسیر نمونه آمده که اگر انسان بر اساس فطرت پاک خود زندگی کند، شیطان راهی برای نفوذ ندارد. اما اگر آگاهانه از مسیر فطرت دور شود، خدا نیز اجازه می‌دهد شیطان وارد شود؛ چون این انتخاب خود فرد بوده است.

📙 ۳. تفسیر فخر رازی (تفسیر کبیر)
فخر رازی، از مفسران اهل‌سنت، در «تفسیر کبیر» نکات زبانی و روان‌شناختی مهمی را مطرح می‌کند. او واژه “قرین” را بسیار دقیق بررسی کرده و تأکید دارد که قرین بودن شیطان، نشان‌دهنده هم‌نشینی مستمر و نفوذی درونی است.

✅ نکات کلیدی از فخر رازی:

انسان با ترک ذکر خدا، خودش در را باز می‌کند؛ تقصیر از خدا یا شیطان نیست.
واژه “نُقَيِّضْ” به معنای “رها کردن افسار انسان به دست شیطان” است.
این وضعیت، به تدریج فرد را دچار توهم دانایی، خودپسندی و گمراهی فکری می‌کند.
🔎 یک نکته قابل‌تأمل: او می‌گوید قرین بودن شیطان گاهی تا آنجاست که انسان گمان می‌کند الهاماتی که از درونش می‌آید، عین عقل و خرد است، در حالی که کاملاً شیطانی است.

📒 ۴. تفسیر قرطبی
قرطبی نیز مانند سایر مفسران، تأکید می‌کند که این آیه هشداری جدی برای کسانی‌ست که دنیا را به آخرت ترجیح می‌دهند.

✅ نکات قرطبی:

قرین بودن شیطان در این آیه، با نوعی عذاب الهی همراه است.
گناه در ابتدا با میل ساده آغاز می‌شود، سپس تبدیل به عادت شده و در نهایت، نفس به آن عادت می‌کند و دیگر مقاومت نمی‌کند.
📍 نکته مهم: قرطبی از احادیثی یاد می‌کند که پیامبر (ص) فرمود:

“هیچ‌کس نیست مگر اینکه برای او شیطانی مقرر شده.”
اما مؤمن، با یاد خدا و کنترل نفس، می‌تواند بر آن غالب شود.

📜 ۵. روایات اهل بیت علیهم‌السلام
در منابع روایی شیعه نیز تأکید فراوانی بر تأثیر غفلت در نفوذ شیطان آمده است.

🔹 امام صادق (ع) فرمودند:

«کسی که دلش را از یاد خدا خالی کند، شیطان بر او چیره می‌شود، و او را به سوی گمراهی می‌کشاند.»
🔹 پیامبر اسلام (ص) نیز فرمودند:

«دل، بدون ذکر خدا می‌میرد؛ همان‌طور که زمین بی‌باران.»

✨ 
همه تفاسیر، از شیعه و سنی، به یک نتیجه مشترک می‌رسند:
دوری از یاد خدا، یعنی قرار دادن خود در اختیار شیطان.
نه به‌صورت نمادین یا صرفاً معنوی، بلکه واقعی، عینی و عملی. شیطان قرین انسان می‌شود، در کنار او می‌نشیند، فکرش را هدایت می‌کند، احساساتش را فریب می‌دهد و رفتارهایش را جهت می‌دهد.