امام سجاد علیه السلام و معارف مطرح شده در دعای ابوحمزه ثمالی
 
 
مجله پرسمان ویژه نامه سجاده های مکتوب

 
 
حجت الاسلام سید مجتبی میردامادی، متولد 1324ش. است. این استاد حوزه و دانشگاه که افتخار شاگردی شهید مطهری را دارد، عمر خود را در تبین معارف اسلامی، گذرانده است. وی هم اکنون امام جمعة موقت اصفهان و نمایندة ولی فقیه در دانشگاه های آزاد اسلامی استان اصفهان است. از آثار مکتوب او می توان به مجموعة تفسیر «کلمه طیبه» و کتاب «احکام کاربردی» اشاره کرد.

پرسمان: در دعا چه اثری وجود دارد که معصومین علیهم السلام تأکید فراوانی بر آن داشته اند؟
بسم الله الرحمن الرحیم. دعا یعنی خواندن خداوند، دستوری است که از متن قرآن برخاسته، همة ائمه که مُبَلّغ و پیام رسان احکام قرآن هستند، به دعا، توجه خاصی داشته اند. دعا، دارای ابعاد بسیاری است و ما فقط به برخی ابعاد آن اشاره می کنیم.

یکی از آثار دعا، ایجاد ارتباط با خداست. هر چیزی که انسان را به ذکر و یاد خدا مشغول کند، مقدس است. در قرآن آمده است: «…اَقِمِ الصَّلاه إِنَّ الصَّلاه تَنْهیٰ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ وَ لَذِکرُ اللَّهِ أَکبَرُ وَ اللَّهُ یعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ»؛1 یعنی یاد خدا، از همه چیز بالاتر است. پس همین ایجاد ارتباط بین خدا و انسان، امر ارزشمندی است که آثار و برکات خودش را دارد که یکی از راه های آن، دعاست.

نکتة دیگر، این است که خدا دعا را عامل رشد می داند و می فرماید: «وَ إِذا سَأَلَک عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیسْتَجیبُوا لی وَ لْیؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یرْشُدُونَ». خدا در این آیه می فرماید: با ایمان به من و با پاسخ مثبت دادن به پیام من، جامعه رشد می کند؛ یعنی یکی از تبلیغاتی که دشمنان ما در لباس روشنفکری راه انداخته اند، این است که دعا عامل رکود است. وقتی شما دعا می کنید، یعنی تلاش و کوشش را کنار گذاشته اید. این دیدگاه، نادرست است؛ زیرا دعا، عامل رشد، حرکت، امید و نشاط است. انبیاء علیهم السلام هم هنگامی که مشکلی پیدا می کردند، دعا می کردند. حضرت زکریا علیه السلام وقتی از خداوند فرزند می خواهد، می گوید: خدایا! پیر شده ام؛ استخوان هایم پوک شده است؛ موهایم سفید شده است؛ اما هیچ وقت از قدرت، رحمت و ارادة تو ناامید نیستم و آن چه از تو می خواهم، یک فرزند صالح است؛ فرزندی که وارث من و آل یعقوب بشود و تو از او راضی باشی.2 خداوند نیز دعای حضرت زکریا علیه السلام را مستجاب کرد.

پرسمان: چرا امام سجاد علیه السلام به منظور ارائة معارف بیشتر، از زبان دعا استفاده کرد؟
شرایط سیاسی دوران امامت امام سجاد علیه السلام به گونه ای بود که آن حضرت همة پیام های الهی اش را در لباس دعا به گوش شیعیان و مردم می رساند. آن شرایط سیاسی این بود که بعد از واقعة کربلا، ناراحتی ها، نگرانی ها و فشارهای روحی وارد شده به دوستداران اهل بیت علیهم السلام و ظلمی که به ایشان شده بود، مردم را برضد حکومت یزید، بیدار کرده بود و مردم به صورت های مختلف، در برابر حکومت جور، به پا خاسته بودند. این در حالی بود که دیکتاتوری یزید، بر همه جا حاکم بود. حمله به مدینه در جنگ حَرّه و کشتن چند هزار نفر از مردم بی گناه، نمونه ای از قیام مردم در برابر حکومت ستم پیشة یزید بود. در این دوره، امام سجاد علیه السلام، سخت در محاصره سیاسی بود و حتی افرادی که می خواستند با وی ملاقات کنند، می بایست با یک مأمور به خدمت آن حضرت بروند و حق نداشتند دربارة واقعة کربلا و مسائل سیاسی و حکومتی حرفی بزنند؛ اما امام باید رسالت الهی اش را به انجام می رساند و چاره ای نداشت؛ جز آن که رسالت را در لباس دعا به گوش مردم برساند. بنابراین، صحیفة سجادیه یکی از دایره المعارف های شیعه است که به شکل دعا، معارف اصیل الهی را در خود جای داده است و توجه امام سجاد علیه السلام به دعا، از این جهت بود که راه دیگری جز این راه، وجود نداشت.

پرسمان: امام سجاد علیه السلام در دعای ابوحمزه بیشتر بر چه معارفی تأکید دارد و اگر بخواهیم این معارف را دسته بندی کنیم، به چند دسته تقسیم می شوند؟
دعای ابوحمزه ثمالی، یک دایره المعارف است که شامل مباحث توحید، معاد، عالم برزخ، خوف و رجاء، مسائل اخلاقی و اجتماعی است. وقتی ما در فرازهای این دعا دقت کنیم، به این نکته پی می بریم که بیشتر موضوعات دینی، به نحوی در این دعا وجود دارند و حتی در مورد مسائل دنیایی هم مطالبی در این دعا آمده است؛ مثل این فراز که امام از خداوند متعال درخواست وسعت رزق می کنند: «اللهم اعطنی السعه فی الرزق و الامن فی الوطن و القره العین فی الاهل و المال و الولد».

پرسمان: وجه تمایز این دعا با دیگر دعاهای امام سجاد علیه السلام در چه مواردی است؟
همة دعاهای امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه، عالی و آموزنده اند؛ اما جامعیتی که این دعا دارد، استثنایی است؛ یعنی ما موضوعی در اسلام نداریم که امام سجاد علیه السلام در این دعا بر آن تکیه نکرده باشد.

پرسمان: سنت دعای ابوحمزه خوانی در اصفهان از چه زمانی و به چه نحوی شکل گرفته است؟
زمانی که من در مدرسه نیماورد، طلبه بودم، مسجدی در نزدیکی مدرسه ما بود که سحرها در آن، دعای ابوحمزه خوانده می شد و حاج آقا مهدی مظاهری که صدای بسیار گرم و پرجاذبه ای داشت، دعا می خواند. آرام آرام، علاقة مردم به این دعا زیاد شد و هم اکنون نیز این سنت ادامه دارد و در جای جای اصفهان، این دعا خوانده می شود.

پرسمان: توصیه حضرت عالی به جوانان و به ویژه دانشجویان برای انس گرفتن و استفاده از معارف این دعا چیست؟
تجربه نشان داده که هرکس به مقامی از مقامات دنیایی و یا آخرتی رسیده، به خاطر ارتباط با خدا بوده است. این ارتباط و معنویت، عامل پیشرفت، تکامل و ترقی انسان است و چه بهتر که ما این ارتباط را از زبان امام معصوم بگیریم. وقتی ما نحوة دعا کردن را از زبان امام سجاد علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام یاد می گیریم، به طور طبیعی، تأثیر بسیار زیادی دارد. من به شما جوان های عزیز توصیه می کنم که ساعاتی را به ارتباط با خدا و دعا، اختصاص دهید. اگر طالب علم هم باشید، باید بدانید که «العلم نور یقذف الله فی قلب من یشاء» و بدانید که درهای حکمت را خداوند متعال به روی آدمیان باز می کند. علامه طباطبایی رضوان الله تعالی علیه می فرمود: «اگر چهل روز گناه نکردید و خدا درها و سرچشمه های حکمت را به روی شما باز نکرد، به من لعن کنید». به هر ترتیب، این دعاهاست که می تواند ما را از گناهان و وسوسه های شیطان، دور کند و در تحصیل، کار و همة امور دنیوی و اخروی، موفقمان گرداند. امام خمینی اگر امام شد، به خاطر توجه به دعاهای ائمه علیهم السلام و داشتن حالات معنوی در دل شب بود. مقام معظم رهبری نیز در تمام سال دو ساعت قبل از اذان صبح بیدار می شود و این بیداری و توجه به خدا، عامل پیشرفت و ترقی است و باعث می شود که خداوند، درهای حکمتش را به روی انسان، باز کند.

پی نوشت ها:
1. عنکبوت، آیه 45.

2. مریم، آیه 2 – 6.