اقتصاد، علم و فناوری در تمدن مهدوی
اقتصاد، علم و فناوری در تمدن مهدوی
تمدن مهدوی تنها وعدهای روحانی یا اخلاقی نیست، بلکه نظامی جامع است که همه ابعاد حیات انسان را ــ از عدالت اجتماعی تا توسعه اقتصادی و علمی ــ در خود جای میدهد. در این تمدن، علم و ثروت، نه هدف، بلکه ابزار رشد انسان و آبادانی زمیناند. تفاوت بنیادین این نظام با تمدنهای پیشین در این است که در آن، محور همه فعالیتها خدا و انسانِ الهی است، نه سود و قدرت.
امام مهدی (عج) با ظهور خود، ساختارهای ناعادلانه اقتصاد جهانی را درهم میشکند و به جای نظامهای مبتنی بر طمع، انحصار و استثمار، نظامی برپا میدارد که بر پایه عدالت، قناعت و همکاری استوار است. در کنار آن، علم و فناوری نیز از انحصار قدرتها خارج میشود و در خدمت حقیقت و عدالت قرار میگیرد.
۱. اقتصاد در تمدن مهدوی؛ از مالکیت تا عدالت
اقتصاد مهدوی، نظامی است که در آن، انسان بر اقتصاد حاکم است، نه اقتصاد بر انسان.
در عصر ظهور، مفهوم ثروت دگرگون میشود: ارزش به علم، تقوا و خدمت وابسته است، نه به مالکیت و سرمایه.
الف) عدالت اقتصادی
امام مهدی (عج) ساختار توزیع ثروت را اصلاح میکند و شکاف طبقاتی را از میان میبرد. روایات میگویند:
«یَقسِمُ المالَ صِحاحاً» — یعنی ثروت را بهصورت عادلانه تقسیم میکند.
در آن زمان، نه فقر باقی میماند و نه ثروت افراطی. هرکس به اندازه نیاز و تلاشش برخوردار است، اما روح تعاون و انفاق جای رقابت و حرص را میگیرد.
ب) حذف فقر جهانی
در منابع اسلامی آمده است که در دوران ظهور، امام مهدی (عج) زمین را چنان آباد میکند که هیچ نیازمندی باقی نماند. مردم بهدنبال مستحق میگردند تا زکات خود را بدهند، ولی کسی را نمییابند.
این وضعیت تنها با تغییر اخلاقی انسانها ممکن است؛ زیرا با اصلاح دلها، حرص و احتکار از میان میرود.
ج) مالکیت در نظام مهدوی
مالکیت خصوصی در این تمدن نفی نمیشود، اما محدود به عدالت و مصالح عمومی است. ثروت، حق شخصی است، اما ابزار ظلم یا انحصار نیست. هرکس مالک تلاش خویش است، اما در برابر جامعه مسئولیت دارد.
۲. ساختار تولید و تجارت
در تمدن مهدوی، تولید بر مبنای نیاز واقعی و مصلحت عمومی شکل میگیرد، نه بر محور مصرفگرایی.
کار و تولید، عبادت محسوب میشود و انسانها در آن معنا و رضایت مییابند.
صنایع مخرب محیط زیست یا انسان تعطیل میشوند.
تجارت جهانی بر اساس صداقت و انصاف سامان مییابد.
مالیاتها عادلانه و شفافاند.
نظام بهره (ربا) بهطور کامل حذف میشود.
بازار جهانی در تمدن مهدی (عج)، بازاری است عاری از فریب، رانت و تبلیغات دروغین. در آن، رقابت بر سر کیفیت خدمت است، نه انباشت ثروت.
۳. نقش زمین و طبیعت در اقتصاد مهدوی
یکی از ابعاد درخشان تمدن مهدی، احیای رابطه مقدس انسان و زمین است. در دنیای امروز، اقتصاد مبتنی بر استخراج و تخریب منابع است، اما در تمدن مهدوی، زمین موجودی زنده و امانتی الهی است.
در روایات آمده است:
«تُخرِجُ الأرضُ أفلاذَ كَبِدِها» — زمین گنجهای پنهان خود را آشکار میکند.
این آیه و روایت، هم معناى مادی دارد (افزایش حاصلخیزی و منابع)، و هم معنای معنوی (گشایش علم و آگاهی). در آن دوران، انسانها یاد میگیرند چگونه با طبیعت در هماهنگی زندگی کنند. کشاورزی، صنعت و انرژی، همگی بر پایه پاکی، توازن و پایداری خواهند بود.
۴. علم در تمدن مهدوی؛ انفجار معرفت و آگاهی
در حکومت جهانی امام مهدی (عج)، علم در بالاترین سطح تاریخ بشر شکوفا میشود. روایت معروفی از امام باقر (ع) میفرماید:
«إِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ اللهُ الْعِلْمَ مِنَ الْكُتُبِ وَ أَوْدَعَهُ فِی قُلُوبِ الْعِبَادِ… وَ يُعْطَى كُلُّ إِنْسَانٍ مِنَ الْعِلْمِ مِقْدَارَ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ.»
یعنی در زمان ظهور، علم از دل کتابها بیرون میآید و در دلهای مردم جای میگیرد؛ هر انسان به اندازه نیازش صاحب علم میشود.
در این تمدن، علم دیگر ابزار انحصار و سلطه نیست. مدارس و دانشگاهها به مراکز نور و معرفت تبدیل میشوند. علم از سود اقتصادی و رقابتهای سیاسی آزاد میگردد و هدفش، شناخت حقیقت و خدمت به انسان است.
۵. رابطه علم و ایمان
در دنیای امروز، علم از ایمان جدا شده و گاه در خدمت تخریب انسان و طبیعت قرار گرفته است. در تمدن مهدوی، این شکاف از میان میرود. عقل و وحی در کنار هم قرار میگیرند و هر کشف علمی، با معیار اخلاق و حکمت سنجیده میشود.
در این نظام، سه نوع علم جایگاه ویژه دارد:
علم الهی: شناخت خدا، هستی و انسان؛ پایه اخلاق و معنویت.
علم طبیعی: شناخت جهان و قوانین آن برای آبادانی زمین.
علم اجتماعی: مدیریت عادلانه روابط انسانی و ساختار جامعه.
به این ترتیب، علم نه در برابر دین، بلکه تجلی آن میشود. همانگونه که قرآن میفرماید:
«وَقُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْمًا» — دانش، مسیر تقرب به خداست، نه جایگزین او.
۶. فناوری در خدمت عدالت
تمدن مهدوی از فناوری گریزان نیست، بلکه آن را از چنگال سرمایهداری و نظامیگری آزاد میکند. در این تمدن، فناوری برای آسایش انسان و حفظ محیط زیست بهکار میرود، نه برای سلطه و تخریب.
انرژیها پاک و بیضرر خواهند بود.
حملونقل سریع، ایمن و عادلانه توزیع میشود.
ابزار ارتباطی، وسیله پیوند انسانها و تبادل معرفت میگردد، نه پراکندن شایعه و فساد.
حتی فضای مجازی در آن دوران، جلوهای از «فضای حقیقت» است؛ رسانهها در خدمت علم، اخلاق و صلح خواهند بود.
۷. فرهنگ کار و تولید
در جامعه مهدوی، کار تنها وسیله امرار معاش نیست؛ عبادت است. انسان از طریق کار، به کمال روحی میرسد. هیچکس بیکار یا انگل اقتصادی نیست. کار با نیت خدمت به خدا و خلق انجام میشود.
احادیث میگویند:
«الْكَادُّ عَلَى عِیَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ» —
کسی که برای خانوادهاش تلاش میکند، همچون مجاهد در راه خداست.
از این رو، اقتصاد مهدوی بر پایه سه ارزش شکل میگیرد:
تلاش صادقانه
عدالت در بهرهمندی
اخلاق در رقابت
۸. توزیع علم و ثروت در سطح جهانی
تمدن مهدوی، انحصار علمی و اقتصادی را از میان میبرد. دانش و منابع طبیعی، میراث مشترک بشریت میشوند. هر ملت سهمی عادلانه در توسعه جهانی دارد.
امام مهدی (عج) شبکهای از ارتباطات علمی، اقتصادی و فرهنگی میان ملتها ایجاد میکند. مرزهای تبعیض و استعمار فرو میریزند، و همه کشورها در یک نظام عدالت جهانی مشارکت میکنند.
در آن دوران، شکاف شمال و جنوب، شرق و غرب، ثروتمند و فقیر از بین میرود. زمین، خانه مشترک همه انسانها میشود.
اقتصاد، علم و فناوری در تمدن مهدوی نه هدف، بلکه ابزار تعالی انساناند. در آن جهان نو، تولید در خدمت عدالت، تجارت در خدمت صداقت، و علم در خدمت حقیقت قرار میگیرد.
نظام اقتصادی مهدی (عج)، انسان را از بردگی مال آزاد میکند؛ نظام علمی او، بشر را از جهل نجات میدهد؛ و نظام فناورانهاش، زمین را از تخریب حفظ میکند.
تمدن مهدی، جهانی است که در آن عدالت در بازار، معرفت در دانشگاه، و رحمت در دلها حاکم میشود.
در آن روز، انسان درمییابد که پیشرفت واقعی، نه در انباشت داده و دارایی، بلکه در رشد آگاهی و عدالت است.
به تعبیر روایات، «زمین گنجهایش را بیرون میریزد»؛ اما نه فقط گنجهای مادی، بلکه گنجهای عقل، ایمان و علم را.
در آن روز، بشر در پرتو نور امام خویش، چهره حقیقی تمدن را خواهد دید: تمدنی که در آن علم، عدالت و عشق به خدا، سه ستون زندگیاند — و زمین، چنانکه وعده داده شد، از قسط و عدل پر میشود. 🌿