نورفشان

یک معصوم و چهار فاسد/شناخت مختصری از زندگانی امام هفتم (ع) و اوضاع سیاسی و اجتماعی آن زمان

مجله امید انقلاب تیر 1388 - شماره 401

 
 

خلفای معاصر حضرت
از سال 148 که امام صادق(ع) به شهادت رسید دوران امامت حضرت کاظم آغاز گردید. آن حضرت در این دوران با خلفای زیر معاصر گردید:

منصور دوانیقی (136 – 158)

محمد معروف به مهدی ( 158 – 169)

هادی (169 – 170)

هارون (170 193)

هنگام رحلت امام صادق(ع) منصور دوانیقی خلیفه ی ستمگر عباسی، در اوج قدرت و تسلط بود.

منصور برای تثبیت پایه های حکومت خود انسان های فراوانی را به قتل رسانید، او در این راه نه تنها شیعیان، بلکه فقها و شخصیت های بزرگ جهان تسنن را نیز که با او مخالفت می ورزیدند سخت مورد آزار قرار می داد چنانکه «ابوحنیفه» را به جرم این که بر ضد او و به پشتیبانی از «ابراهیم» (پسر عبدالله محض و رهبر قیام ضد عباسی در عراق) فتوا داده بود شلاق زد و به زندان افکند.

امام کاظم پس از وفات پدر در سن 20 سالگی با چنین زمام دار ستمگری روبرو گردید که حاکم بلامنازع قلمرو اسلامی به شمار می رفت.

جانشینان امام صادق(ع) !!!
منصور وقتی از شهادت امام صادق(ع) آگاه شد طی نامه ای به محمدبن سلیمان فرماندار مدینه نوشت: اگر جعفربن محمد شخصی را جانشین خود قرار داد او را احضار کن و گردنش را بزن.

طولی نکشید که گزارش فرماندار مدینه به این مضمون به بغداد رسید:

جعفربن محمد ضمن وصیت نامه رسمی خود، پنج نفر را به عنوان وصی خود برگزیده که عبارتند از:

1 خلیفه ی وقت، منصور دوانیقی

2 محمد بن سلیمان، فرماندار مدینه و خود گزارش دهنده

3 عبدالله بن جعفر بن محمد، برادر بزرگ امام کاظم(ع)

4 موسی بن جعفر(ع)

5 حمیده، همسر آن حضرت

فرماندار در ذیل نامه کسب تکلیف کرده بود که کدام یک از این افراد را باید به قتل برساند؟

منصور که هرگز تصور نمی کرد با چنین وضعی روبرو شود با عصبانیت فریاد زد: این ها را نمی شود کشت.

البته این حرکت امام صادق(ع) یک حرکت سیاسی بود زیرا حضرت صادق(ع) قبلاً امام بعدی و جانشین واقعی خود یعنی حضرت کاظم(ع) را به شیعیان خاص و خاندان علوی معرفی کرده بود ولی برای حفظ جان پیشوای هفتم چنین وصیتی فرموده بود.

پاسدار دانشگاه جعفری
بررسی اوضاع و احوال نشان می داد که هرگونه اقدام حاد و برنامه ای که حکومت منصور از آغاز روی آن حساسیت نشان بدهد صلاح نیست، از این رو امام کاظم(ع) دنباله ی برنامه ی علمی پدر را گرفت و حوزه ای (نه به وسعت دانشگاه جعفری) تشکیل داد و به ترتیب شاگردان برزگ و رجال علم و فضیلت پرداخت.

کارنامه سیاه خلافت در عصر امام کاظم(ع)
1 مهدی عباسی
پس از منصور فرزندش محمد مشهور به مهدی روی کار آمد، وی نخست در باغ سبز به مردم نشان داد و با اعلان فرمان «عفو عمومی» تمام زندانیان سیاسی را (اعم از بنی هاشم و دیگران) آزاد ساخت و به قتل و کشتار و شکنجه مردم خاتمه بخشید.

شاید یکی از عوامل اقدام مهدی این بود که وقتی که او روی کارآمد جنبش ها و نهضت های ضداستبدادی علویان به وسیله ی منصور سرکوب شده و آرامش نسبی برقرار شده بود.

ولی طولی نکشید که این وضعیت عوض شد و خلیفه چهره ی اصلی خود را آشکار ساخت و برنامه های ضد اسلامی خلفای پیشین را از سر گرفت.

کانون عیاشی و فساد
مهدی در آغاز خلافت خیل ندیمان و عناصر آلوده را به دربار راه نداد و از خوشگذرانی و مجالس عیش و نوش دوری جست ولی بیش از یک سال نگذشته بود که تغییر روش داد و بساط خوشگذرانی و عیاشی و میگساری را دایر کرد و ندیمان را مورد توجه فوق العاده قرار داد.

این روش مهدی موجب گسترش دامنه ی آلودگی و لاابالی گری در جامعه ی اسلامی گردید و اشعار و غزل های بی پرده و هوس انگیز شعرایی مثل «بشار» همه جا دهن به دهن گشت و آتش به خرمن عفت و پاکی جامعه زد. فساد و رشوه خواری رواج یافت و ماموران مالیات عرصه را بر مردم تنگ گرفتند و خود وی نیز بنای سخت گیری گذاشت.

تحریم شراب در قرآن
نمونه دیگری از مخالفت شدید مهدی با مظاهر تشیع گفتگویی است که بین او و امام کاظم(ع) در مدینه رخ داد در یکی از سال ها مهدی وارد مدینه شد و پس از زیارت قبر پیامبر(ص) با امام کاظم(ع) ملاقات کرد و برای آن که به گمان خود از نظر علمی آن حضرت را آزمایش کند بحث حرمت شراب در قرآن را پیش کشید و پرسید: ایا شراب در قرآن مجید تحریم شده است؟

امام فرمود: بلی حرمت شراب در قرآن به صراحت بیان شده است.

در کجای قرآن؟

آنجا که خداوند (خطاب به پیامبر) می فرماید: «بگو پروردگار من، تنها کارهای زشت، چه آشکار و چه پنهان و نیز « اِثم» (گناه) و ستم بنا حق را حرام نموده است. [اعراف/33]

امام ادامه داد و فرمود: کلمه اِثم در این ایه که خداوند آن را تحریم نموده همان شراب است. زیرا خداوند در ایه ی دیگری می فرمایند: «از تو از شراب و قمار می پرسند بگو در آن «اِثم کبیر» (گناه بزرگ) و سودهایی برای مردم است و گناهش از سودش بزرگ تر است.» [بقره/219] و اِثم که در سوره اعراف به صراحت حرام معرفی شده در سوره بقره در مورد شراب و قمار به کار رفته است، بنابراین شراب به صراحت در قرآن مجید حرام معرفی شده است.

مهدی سخت تحت تأثیر استدلال امام قرار گرفت و بی اختیار رو به علی بن یقطین (که حضور داشت) کرد و گفت: به خدا که این فتوا، فتوای هاشمی است.

2 هادی عباسی
سال 169 هجری در تاریخ اسلام یک سال بحرانی و تاریک و پرتشنج و غم انگیز بود زیرا در این سال پس از مرگ مهدی عباسی فرزندش هادی که جوانی (25 ساله) خوشگذران، مغرور، میگسار، سبکسر، بی بندوبار و ناپخته بود به خلافت رسید و حکومت وی سرچشمه حوادث بسیار تلخی گردید.

بزم های ننگین و اشرافی گری
هادی در زمان حکومت پدر همراه برادرش هارون جمعی از خوانندگان را به بزم اشرافی خود که با بیت المال اسلام برگزار می شد دعوت می نمود و به میگساری و عیش و نوش می پرداخت. او آن چنان در این کار افراط می کرد که گاهی پدرش مهدی او را تحمل نکرده، ندیمان و آوازه خوانان مورد علاقه ی او را تبعید می کرد.

هادی پس از رسیدن به خلافت نیز آزادانه به عیاشی پرداخت و اموال عمومی مسلمانان را صرف بزم های شبانه و شب نشینی های آلوده ی خود کرد.

او از آغاز خلافت سادات و بنی هاشم را زیر فشار طاقت فرسا گذاشت و حق آنها را که از زمان خلافت مهدی از بیت المال پرداخت می شد قطع کرد و با تعقیب مداوم آنان رعب و وحشت شدیدی در میان آنان به وجود آورد.

فاجعه خونین سرزمین فَخّ
این فشارها رجال آزاده و دلیر بنی هاشم را به ستوه آورده آنها را به مقاومت در برابر یورش های پی درپی و خشونت آمیز حکومت ستمگر عباسی واداشت و در اثر همین بیدا دگری ها کم کم نطفه ی یک نهضت مقاومت در برابر حکومت عباسی به رهبری یکی از نوادگان امام حسن (ع) به نام «حسین صاحب فَخّ» منعقد گردید.

به محض آن که حسین قیام کرد عده ی زیادی از هاشمیان و مردم مدینه با او تبعیت کرده و با نیروهای هادی به نبرد پرداختند و طرفداران هادی را مجبور به عقب نشینی کردند و پس از چند روز تجهیز قوا نموده و به سوی مکه حرکت کردند. گزارش جنگ مدینه و حرکت این عده به سوی مکه به اطلاع هادی رسید. هادی سپاهی را به جنگ آنان فرستاد و دو سپاه در سرزمینی به نام فخّ برخورد کردند و جنگ سختی درگرفت و در این جنگ حسین و عده ی زیادی از رجال بنی هاشم به شهادت رسیدند و مزدوران عباسی به کشتن آنان اکتفا نکرده از دفن اجساد آنان خودداری نمود و سرهای آنان را جدا کرده برای هادی فرستادند.

شکست نهضت شهید فخّ فاجعه دردآلودی بود که فاجعه ی جانگداز کربلا را در خاطره ها زنده کرد.

این فاجعه به قدری دلخراش و فجیع بود که سال ها بعد امام جواد(ع) فرمودند: پس از فاجعه ی کربلا هیچ فاجعه ای برای ما بزرگتر از فاجعه فخّ نبوده است.

پیشوای هفتم و شهید فخّ
این حادثه بی ارتباط با روش پیشوای هفتم نبود زیرا نه تنها آن حضرت از آغاز و تشکیل نهضت از آن اطلاع داشت بلکه با حسین شهید فخّ در تماس و ارتباط بود گرچه امام هفتم شکست نهضت را پیش بینی می کرد اما وقتی که دید حسین در تصمیم خود استوار است به او فرمود:

«گرچه تو شهید خواهی می شد ولی باز در جهاد و پیکار کوشا باشد این گروه مردمی پلید و بدکارند که اظهار ایمان می کنند ولی در باطن ایمان و اعتقادی ندارند من در این راه اجر و پاداش شما را از خداوند می خواهم.»

3 هارون الرشید
هارون که با آن همه قدرت و توسعه ی منطقه ای حکومت احساس می کرد هنوز دل های مردم با پیشوای هفتم موسی بن جعفر(ع) است از این امر سخت رنج می برد و با تلاش های مذبوحانه ای در صدد خنثی کردن نفوذ معنوی امام بر می آمد روی همین اصل بود که روزی هارون وقتی که پیشوای هفتم را کنار کعبه دید به او گفت: «تو هستی که مردم پنهانی با تو بیعت کرده تو را به پیشوایی برمی گزینند؟»

امام فرمود: من بر دل ها و قلب های مردم حکومت می کنم و تو بر تن ها و بدن ها.»

ناکام ماندن تزویر هارون الرشید
همچنین روزی هارون وارد شهر مدینه شد و رهسپار زیارت قبر مطهر پیامبر اسلام(ص) گردید هنگانی که به حرم پیامبر(ص) رسید انبوه جمعیت از قریش و قبایل دیگر در آنجا گرد آمده بودند. هارون رو به قبر پیامبر (ص) نمود و گفت: «درود بر تو ای پیامبر خدا و درود بر تو ای پسر عمو» او در بین آن جمعیت زیاد نسبت عموزادگی خود را به رخ مردم می کشید و به عمد به آن افتخار می نمود تا مردم بدانند خلیفه پسر عموی پیامبر(ص) است.

در این هنگام امام هفتم(ص) که در بین جمعیت حاضر بود از هدف هارون آگاه شد و نزدیک قبر پیامبر(ص) رفت و با صدای بلند گفت: «درود بر تو ای پیامبر خدا و درود بر تو ای پدر» هارون از این سخن سخت ناراحت شد به طوری که رنگ چهره اش تغییر یافت و بی اختیار گفت واقعاً این افتخار است.

فرزند پیامبر(ص)
او نه تنها کوشش می کرد انتساب خویش به مقام رسالت را به رخ مردم بکشد بلکه به وسایلی می خواست پیامبرزادگی این پیشوایان بزرگ را نیز انکار کند او روزی به پیشوای هفتم چنین گفت» شما چگونه ادعا می کنید که فرزند پیامبر هستید در حالی که در حقیقت فرزندان علی هستید زیرا هر کس به جد پدری خود منصوب می شود نه جد مادری امام کاظم(ع) در پاسخ ایه ای را قرائت نمود که خداوند ضمن آن می فرماید: « … و از نژاد ابراهیم داود و سلیمان و ایوب و نیز زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را که همگی از نیکان و شایستگانند هدایت نمودیم.» [انعام/ 85-86]

آن گاه فرمود در این ایه عیسی از فرزندان پیامبران بزرگ پیشین شمرده شده است در صورتی که او پدر نداشت و تنها از طریق مادرش مریم نسب به پیامبران می رساند. بنابراین به حکم ایه فرزندان دختری نیز فرزند محسوب می شوند ما نیز به واسطه مادرمان «فاطمه» فرزند پیامبر(ص) محسوب می شویم هارون در برابر این استدلال متین جز سکوت چاره ای نداشت.

نیرنگ های هارون و تظاهر او به دینداری
باید گفت هنگامی که بساط حکومت امویان برچیده شد و عباسیان روی کار آمدند، بر برعکس حکومت امویان حکومت عباسیان رنگ دینی به خود گرفت و تظاهر به دینداری و ارتباط و تماس با رجال و دانشمندان اسلامی به خصوص در زمان خلفای نخستین عباسی رواج یافت.

هارون اصرار زیادی داشت که به تمام اعمال و رفتارش رنگ دینی بدهد. او روی تمام جنایت ها و عیاشی هایش سرپوش دینی می گذاشت و همه را با یک سلسله توجیهات، مطابق موازین دینی قلمداد می کرد.

هارون برای این که محمدبن حسن (یکی از نوادگان امام حسن(ع) که در جریان فاجعه ی فخّ به ری فرار کرده و با امان نامه و نیرنگ هارون به بغداد برگشته بود) را به قتل برساند و خلاف امان نامه و قسم خود نیز عمل نکرده باشد از ابوالبختری یکی از قضات فاسد آن زمان حکم قتل او را گرفت و مبلغ یک میلیون و ششصد هزار درهم به ابوالبختری پاداش داد.

و همچنین هارون در اوایل خلافت خود عاشق یکی از کنیزان پدر خود شد. هنگامی که به او اظهار عشق کرد کنیز گفت: از این کار منصرف شو چرا که پدرت با من همبستر شده (و من زن پدر تو محسوب می شوم) هارون که سخت شیفته ی او بود از قاضی ابویوسف کمک خواست و این قاضی درباری فتوا داد که ادعای یک کنیز مورد قبول نیست و شما می توانید با او ازدواج کنید (در صورتی که این خلاف موازین فقه اسلامی است)

با تمام عوام فریبی های هارون، مسائلی در دربار وی بود که قابل انکار نبود از جمله اینکه او دو هزار کنیزک داشت که سیصد نفر از آنان مخصوص آواز و رقص و خنیاگری بودند.

نقل شده است که او یک بار به طرب آمده دستور داد سه میلیون درهم بر سر حضار مجلس نثار شود و بار دیگر به طرب آمد دستور داد تا آوازه خوانی را که او را به طرب آورده بود فرمانروای مصر کنند.

«علی بن یقطین» کارگزار امام در دربار هارون
علی بن یقطین یکی از شاگردان برجسته و ممتاز پیشوای هفتم بود که به گواهی دانشمندان علم رجال و مورخان علمی از یاران و شاگردان برجسته امام هفتم بوده و از محضر آن حضرت بهره ها برده و احادیث فراوانی نقل کرده است.

علی بن یقطین با موافقت امام کاظم (ع) وزارت هارون را پذیرفت بعدها نیز چندین بار خواست استعفا نماید ولی امام او را از این تصمیم منصرف کرد هدف امام از تشویق علی به تصدی این منصب حفظ جان و مال و حقوق شیعیان و کمک به نهضت سرّی آنان بود.

امام کاظم (ع) به وی فرمود: یک چیز را تضمین کن تا سه چیز را برای تو تضمین کنم.

علی پرسید: آنها کدامند.

امام فرمود: سه چیزی که برای تو تضمین می کنم این است که 1 هرگز با شمشیر (به دست دشمن) کشته نشوی 2 هرگز تهی دست نگردی 3 هیچ وقت زندانی نشوی. و آنچه تو باید تضمین کنی این است که هر وقت یکی از شیعیان ما به تو مراجعه کرد هر کاری و نیازی داشته باشد انجام بدهی و برای او عزت و احترام قائل شوی.

پسر یقطین قبول کرد.

امام نیز شرایط بالا را تضمین نمود.

علی بن یقطین یار وفادار و صمیمی پیشوای هفتم که به رغم کارشکنی های مخالفان شیعه اعتماد هارون را جلب نموده و وزارت او را در کشور پهناور اسلامی به عهده گرفته بود با استفاده از تمام امکانات از هر کوششی در حمایت و پشتیبانی از شیعیان دریغ نمی ورزید.

در سفری که امام کاظم(ع) به عراق نمود علی از وضع خود به امام شکوه نمود و گفت: ایا وضع و حال مرا می بینید (که در چه دستگاه و حکومت فاسدی کار می کنم) امام فرمود: خداوند مردان محبوبی در میان ستمگران دارد که به وسیله ی آنان از بندگان خوب خود حمایت می کند و تو از آن مردان محبوب خدایی.

آرمان تشکیل حکومت اسلامی
روزی هارون (شاید به منظور آزمایش و کسب آگاهی از آرمان پیشوای هفتم) به آن حضرت اعلام کرد که حاضر است «فدک» را به او برگرداند.

امام فرمود: در صورتی حاضرم فدک را تحویل بگیرم که آن را با تمام حدود و مرزهایش پس بدهی؟

هارون پرسید: حدود و مرزهای آن کدام است؟

امام فرمود: اگر حدود آن را بگویم هرگز پس نخواهی داد.

هارون اصرار کرد و سوگند یاد نمود که این کار را انجام خواهم داد.

امام حدود آن را چنین تعیین فرمود: حد اولش عدن، حد دومش سمرقند، حد سومش آفریقا و حد چهارم آن نیز مناطق ارمنیه و بحر خزر است.

هارون که با شنیدن هر یک از این حدود، تغییر رنگ می داد و به شدت ناراحت می شد با شنیدن حدود چهارگانه نتوانست خود را کنترل کند و با خشم و ناراحتی گفت: با این ترتیب چیزی برای ما باقی نمی ماند.

امام فرمود: می دانستم که نخواهی پذیرفت و به همین دلیل از گفتن آن امتناع داشتم.

امام با این پاسخ می خواست به هارون بگوید: فدک رمزی از مجموع قلمرو حکومت اسلامی است و اصحاف سقیفه که فدک را از دختر و داماد پیامبر علیهم السلام گرفتند؛ این کار آن ها در حقیقت جلوه ای از مصادره ی حق حاکمیت اهل بیت عصمت و طهارت بود. بنابراین اگر قرار باشد حق ما را به ما برگردانی باید همه ی قلمرو حکومت اسلامی را در اختیار ما بگذاری.

شهادت به دلیل مبارزه با فساد
امام کاظم(ع) در چنین اوضاع فاسد و اختناق شدیدی به تربیت شاگردان خاص و مبارزه و مخالفت با فساد دستگاه حکومتی می پرداخت. محبوبیت امام در بین مردم و اقدامات آن حضرت در این خصوص خلیفه ی غاصب عباسی هارون الرشید را بر آن داشت تا حضرت را از مردم دور نگه دارد تا به خیال خام خود با دوری از مردم از نفوذ ایشان کم شود ولی سال های طولانی که امام موسی بن جعفر علیه السلام در زندان های مختلف گذراند فایده ای از این جهت برای حکومت فاسد عباشی نداشت، لذا دست ناپاک خود را به خون آن حضرت آلوده نمود و می خواست آن را بیماری جلوه دهد که این توطئه نیز با اشاره خود حضرت نقش بر آب شد.

برگرفته از کتاب سیره پیشوایان

متن کامل این مقاله را در سایت مجله بخوانید

ا

چهره تبهکار و دوروی بنی عباس

مجله فرهنگ كوثر تیر 1377، شماره 16

 
 

در میان خلفای بنی عباس، هارون فلمروی پهناور و گسترده داشت.

صحرای حجاز، عراق، شام و ایران بخشی از سرزمینهای زیر سلطه اش بود.

او پس از مرگ برادرش هادی، در سال 170 هجری قمری بر اریکه قدرت تکیه زد، تاسال 193 ه. ق به گسترش سلطه خویش ادامه داد و در این راه از هیچ ستمی کوتاهی نکرد. او هر سرزمینی را اراده می کرد به چنگ می آورد. مشهور میان مورخان آن است که وی روی به ابرهای در حال حرکت در آسمان می نمود و می گفت:

اذهبی الی حیث شئت یاتینی خراجک; ای ابر، هر کجا می خواهی برو و ببار زیراهر کجا بباری مالیاتش را برای من خواهند آورد. (1) جمع آوری مالیات سرزمین های دور و نزدیک دولت رشید را ثروتمند ساخت.

رشید و برامکه برای کامرانی خویش به مرکز حکومتشان بغداد رسیدند و اموال بی شماری را صرف و خرج زیبایی آن شهر کردند تا آنجا که در آن روزگار بغداد را«عروس جهان » می نامیدند.

خوشگذرانیهای هارون و وابستگانش روز به روز وابستگی آنان را به حکومت، بیشترمی کرد. زندگی او و حاشیه نشینان دربارش سراسر اسراف و تبذیر شده بود. بهای انگشتری که هارون در دست داشت یکصد هزار دینار (2) برآورد شد و مجسمه پرنده ای که بر روی تاجش قرار داشت و از یاقوت قرمز می نمود چنان بود که نتوانستند برآن قیمتی نهند و بعضی بهایش را نزدیک به یکصد هزار دینار تخمین می زدند. (3)

مولف «المحاسن و المساوی » می نویسد: هارون الرشید به وزیر خویش یحیی برمکی در یک مرحله دویست هزار بخشید و نیز مامون در شب زفاف به همسرش «پوران »حدود یک هزار قطعه یاقوت هدیه کرد و فرشی که هنگام ورود عروس زیرپایش انداخت، زربفت و آراسته به در و یاقوت بود فرزند دیگر هارون امین در ظروفی آب می نوشید که به جواهر گرانبها تزیین گردیده بود.

اغانی نیز می نویسد: خرج کردن مالیات فراوان ناحیه موصل بر کنیزها و رقاصه هااز سوی هارون زبانزد عام و خاص گردید و شاعر پرتوان آن روز یعنی ابوالعتاهیه را دیوانه کرد، او با تعجب می گفت: سبحان الله ایدفع هذا المال الجلیل الی امراءه!!; آیا این مال بسیار به یک زن داده می شود، دارالضیافه هارون پر ازکنیزان زیبا روی بود که برای جذب هر یک دهها هزار درهم و دینار خرج شده بودآنان به لباس های زرین و فاخر و گوناگون نیاز داشتند تا بتوانند در شب نشینی هاو جشن های ملوکانه خودنمایی کنند و بزم دربار را شکوه بخشند. (4) جرجی زیدان درباره خوشگذرانیهای هارون چنین می نویسد:

«او دو هزار کنیز داشت که سیصد نفر از آنان مخصوص آواز و رقص و پایکوبی وخنیاگری بودند. نقل می کنند: در یکی از جشن های شبانه، هارون را خوش آمد وسرحال گشت. در آن وقت سه میلیون درهم بر حضار نثار کرد و بار دیگر که آوازه خوانی وی را به طرب آورد، دستور داد وی را فرمانروای مصر سازند. هارون کنیزی را به یکصد هزار دینار خرید و برای خرید کنیزک دیگری سی و شش هزاردینار صرف کرد که او را فقط یک شب نگهداری کند و روز بعد او را به یکی ازدرباریان خویش بخشید.» (5)

ستمگری که خود وارث جنایت های بی شمار بود
هادی برادر هارون در سالهای آخر حکومت کلیدی به همسرش ریطه داد و گفت: این کلیدخزانه خاص من است به رسم امانت به تو می دهم. حق باز کردن آن را نداری مگربعد از مرگ من، و با نظارت خلیفه بعدی. ریطه گمان کرد خلیفه خزانه جواهرات گرانبها را به وی واگذار کرده از اینرو در انتظار روز موعود به سر برد تاخزانه را باز کند سرانجام آن روز فرا رسید. ریطه در خزانه خاص را باز کرد،با اجساد بیش از یکصد تن از علویان پاکدل و آزاده روبرو شد. در کنار هر یک از شهدا پارچه کوچکی بود که نام و نشان آنان را همراه داشت (6) گویا لقب ونسب کامل آنان را نوشته بودند تا خاندانشان را برای همیشه بشناسند و به دیگرحاکمان بنی عباس بشناسانند.

عصر خفقان و اختناق
در روزگار بنی عباس به ویژه هارون عرصه چنان بر اهل بیت(علیهم السلام ) تنگ بود که کسی توان فعالیت فرهنگی نداشت. راویان حدیث جرات نداشتند آشکارا از امام کاظم(علیه السلام) نان ببرند و مطالب گرانبهای تفسیری، فقهی، عرفانی و علمی را نقل کنند. گویا همین مقدار ارتباط نیز جرمی سنگین به شمار می آمد. آنان برای حفظ امام معصوم وآثار گرانبهایش مطالب مستند آن حضرت را به صورت کنایه و اشاره می نوشتند وبرای یکدیگر می خواندند. آنها با عبارتهای زیر از امام یاد می کردند:

سمعت ابا ابراهیم، سمعت ابا الحسن، روی عن العبد الصالح، قال العالم اوالسید: حدثنی الرجل و یا کتبت الیه …

اگر یاران آن حضرت و دانشمندان اهل حدیث سابقه ذهنی نداشتند، مراد کنیه ولقب های فوق را در نمی یافتند.

فشار اقتصادی، سیاسی هارون بر امام
نظام استبدادی بنی عباس از موسی بن جعفر(علیهما السلام ) و پیروانش وحشت داشت و کینه و حسد خویش را از راههای مختلف نشان می داد. برای مثال آنان را در فشار اقتصادی قرار می داد تا بنیه مالی برای سازمان دهی و مبارزه نداشته باشند.

هارون روش موسی بن هادی را ادامه داد و فدک را غصب کرد و نگذاشت منافع آن به موسی بن جعفر(علیه السلام )و اهل بیت برسد.

او با گماردن ماموران ویژه ارتباط مالی امام شیعیان را قطع کرد تا جایی که آن بزرگوار بارها از سختی معیشت خویش می نالید و از دیر ازدواج کردن فرزندانش به خاطر وضع بد معیشتی شکوه کرد.

افزون بر این هارون هر چند گاه برای حضرت مزاحمت فراهم می کرد. او را ازمدینه به بغداد و یا بصره احضار می نمود و به بهانه اینکه مردم را به سوی خودمی خواند و کارش به اختلاف و خونریزی می انجامد، زندانش می افکند. هارون در سال 170 ه. ق در برابر قبر پیامبر خدا(ص) برای فریب افکار عمومی چنین گفت:

«انی اعتذر الیک یا رسول الله من شی ء ارید ان افعله، ارید ان احبس موسی بن جعفر(ع) فلقد بلغنی انه یدعوا الناس لنفسه یرید بذلک تشتیت امتک وسفک دمائها …» ای پیامبر خدا به خاطر کاری که تصمیم گرفته ام انجام دهم از تو پوزش می طلبم; می خواهم موسی بن جعفر را زندانی کنم زیرا او مردم را به خویش دعوت می کند و با این کار در پی اختلاف میان امت تو و ریختن خون آنهاست… (7)

برخورد موسی بن جعفر(ع) با نظام هارونی
امام هفتم شیعیان برای حفاظت از مکتب والای تشیع در برابر تهاجم عباسیان شیوه های گوناگون به کارگرفت که می توان به مهم ترین آنها اشاره کرد:

الف: گماردن افراد نفوذی معتقد و آگاه و پرتوان در نظام حاکم استبدادی
مردان باتقوایی چون علی بن یقطین بسیاری از مشکلات مومنان را حل می کرد. امام کاظم(ع) در یک پیام کاملا محرمانه به او فرمود: هر گاه یکی از شیعیان ما به تو مراجعه کرد و مشکلی داشت، نیازمندی او را برطرف کن و از احترام و عزت برخوردارش ساز. سپس فرمود اگر چنین کنی من تضمین می کنم: که هرگز با شمشیرکشته نشوی، گرفتار فقر و تهیدستی نگردی و به دست دشمن گرفتار زندان نشوی. (8)

علی بن یقطین بالاترین پشتوانه شیعیان مبارزی بود که در دام ماموران درباربه نوعی گرفتار می شدند. ب: تعلیم فرهنگ رازداری (تقیه) معمر بن خلاد که ازیاران موسی بن جعفر(ع) بود، از آن حضرت پرسید:

چگونه باید در برابر حاکمان ستمگر ایستاد و از اسلام پاسداری کرد؟ امام درپاسخ، از قول جدش امام باقر(ع) نقل کرد، که می فرمود: «التقیه من دینی و دین آبائی و لا ایمان لمن لا تقیه له » رازداری و با پوشش عمل کردن از برنامه های دینی من و پدران من است آنکه عمل به تقیه نمی کند ایمان ندارد.(9) شیوه وضویا چگونگی نماز که آن امام همام به علی بن یقطین آموخت، چیزی جز تقیه نبود.

ج: حفظ نیروهای مؤمن و کارآمد
امام کاظم(ع) سعی می کرد نیروهایی قدرتمند ومقاوم و آشنا به مصالح اسلام را تربیت کند و در مقاطع مختلف از آنان بهره گیرد و همچنین توجه داشت که در حد امکان آنان شناسایی نشوند، بلکه باپوششهای مختلف چنان عمل کنند که هیچ گونه حساسیتی در حاکمان غاصب عباسی به وجود نیاید. علی بن یقطین با تمام اخلاص در خدمت موسی بن جعفر(ع)بود در حالی که پست وزارت داشت و خمس اموال خویش را به حضرت می داد و به وسائط گوناگون به یاران آن بزرگوار مساعدت می نمود، او زمانی اراده کرد هدایای ارزشمندی را که به وی می دادند، به آن امام همام دهد; ولی امام کاظم(ع) می خواست این نیروی ارزشمند و مخلص حفظ شود از اینرو پارچه گرانبهایی را که هارون به او هدیه داده بود او هم برای آن حضرت فرستاد، امام آن را برگرداند و فرمود از امروزسعی کن وضوی خویش را بر روش هارون و اهل سنت انجام دهی. از سوی دیگرماموران هارون مراقب تماس ها و چگونگی وضعیت علی بن یقطین بودند. آنان گزارشهایی را علیه وی داده بودند که با موسی بن جعفر(ع) در تماس است و لباس و هدیه مخصوص شما را به ایشان داده و حتی وضو و نمازش را بر روش مذهب اهل بیت(علیهم السلام ) انجام می دهد. هارون در پی این گزارشها او را احضار کردو با ناراحتی تمام گفت: اگر چنین ادعایی درست باشد، خون تو را خواهم ریخت… از او پرسید: آن لباسی را که هدیه دادم چه کردی؟ علی پاسخ داد: در داخل بقچه ای گذارده و جهت تبرک آن را حفظ کرده ام. هارون یک نفر از کارگزارانش رادر پی هدیه فرستاد و با آدرسی که علی بن یقطین داده بود، هدیه را همچنان مهرشده آوردند و در مرحله دیگر جاسوسان هارون گزارش دادند که او نماز را همانندشیعه می خواند. هارون مراقبانی بر علی گماشت و سرانجام دریافت که او همچون اهل سنت نماز می گزارد. هارون خشم خود را فرو برد و رو به علی کرد و گفت:

هرگز سخن هیچ سعایت کننده ای را علیه تو نخواهم پذیرفت.(10) موسی بن جعفر(ع)با این هوشیاری و دستورالعمل این یار باوفای خویش را برای خدمت افزونتر به شیعیان حفظ کرد و اطمینان هارون بیشتر جلب شد و علی توانست تا ماموریت های محوله را بهتر از سابق انجام دهد.

د: مبارزه منفی و نظام استبدادی
موسی بن جعفر(ع) صفوان بن مهران جمال را احضار کرد; او شترانش را در موسم حج دراختیار هیئت خاصی از دربار هارون می گذاشت تا به حج روند و مراسم بجای آورندو احیانا به عنوان ناظران بر مراسم حج از سوی حکومت وظایف و اعمالی را انجام دهند.

هنگامی که صفوان خدمت امام کاظم(ع) رسید، فرمود: صفوان یک عمل تو همه کارهای زیبایت را زیر سؤال برده است؟ با تعجب پرسید: فدایت شوم مگر چه کرده ام؟ امام فرمود: کرایه دادن شترها جهت مراسم حج به هارون کار مناسبی نیست. عرض کرد: من به خاطر سفر حج کرایه می دهم و خود هم همراهشان نیستم،بلکه عده ای از غلامان را می فرستم.

امام فرمود: صفوان دوست نداری ستمگران باقی بمانند تا اجاره شترهایت را بعداز حج پرداخت کنند؟

عرض کرد: البته دوست دارم.

حضرت فرمود: «فمن احب بقاءهم فهو منهم و من کان منهم فقد ورد النار» هرکس بقای هارون و هیات حاکمه اش را دوست بدارد از آنان است و هر کس از ایشان باشد به جهنم فرو می افتد.

چون صفوان سخنان را از امام شنید همه شترهای اجاره ای خویش را فروخت، هارون متوجه شده او را احضار کرد و او را به خاطر این عمل مورد سرزنش قرار داد.

صفوان گفت: من پیر شدم و توان ندارم. غلامان هم کارها را به طور شایسته ودرست انجام نمی دهند. هارون با عصبانیت رو به صفوان کرد و سری تکان داد وگفت: خاموش! من می دانم چه کسی به شما فرمان می دهد. کار موسی بن جعفر است.

صفوان: من با موسی بن جعفرعلیهما السلام ارتباط ندارم او در کارهای من دخالتی نمی کند. هارون در پایان گفت: اگر سابقه همکاری تو نبود، نابودت می کردم.(11)البته چیزی نگذشت که هارون تصمیم به کشتن صفوان گرفت و باز موسی بن جعفرعلیهما السلام زیاد بن ابی سلمه را احضار کرد و از او خواست تا همکاری خویش رابا دستگاه حکومتی هارون قطع کند. زیاد هم فرمان حضرت کاظم(ع) را اطاعت نموده و استعفاء کرد.(12) مبارزه منفی امام هفتم(ع) با حکومت هارون چنان بود که شایعه فتوای حضرت مبنی بر حرمت ولایت و حاکمیت هارون در جامعه وجود داشت وکمترین مسامحه ای از حضرت در برخورد با حکومت بنی عباس دیده نمی شد.

ج: تربیت اندیشمندان فکری و سیاسی
امام کاظم(ع) با اینکه از سوی حکومت هارون تحت فشار بود و بخش عمده ای از عمرش را در زندان گذراند، اندیشمندانی تربیت کرد که در برابر گروههای انحرافی می ایستادند در عرصه علمی و اجتماعی ازوثاقت و اطمینان بالایی برخوردار بودند. بعضی از آنها همانند یونس بن عبدالرحمان، صفوان بن یحیی، محمد بن ابی عمیر، عبدالله بن مغیره، حسن بن محبوب سراد و احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، از اصحاب اجماع شمرده شده اند.(13) عظمت این بزرگان چنان بود که راویان و محدثان هرگاه حدیث وروایت خود را منتهی به یکی از افراد فوق می دیدند آرامش خاطر پیدا می کردند.

آنان تالیفات فراوان داشتند و برخی از آنها سالهای بسیار زندانی های سختی راتحمل کردند همانند:

1 یونس بن عبدالرحمان: او از استعداد بسیار والایی برخوردار بود. در مقابله با افراد و گروههای مخالف نزدیک به هزار جزوه و مقاله نوشت تا جایی که گفته شد: دانش ائمه اهل بیت علیهم السلام به چهار نفر منتهی می گردد:

سلمان فارسی، جابر، سید و یونس بن عبدالرحمان.

در باره یونس نوشته اند: پنجاه و چهار حج و پنجاه و چهار عمره بجای آورد وخود می گفت در محضر معصوم بیست سال گوش دادم و بعد از آن بیست سال پرسیدم وبیست سال هم به پرسش دیگران پاسخ دادم. او غیر از وقت نماز و مختصری صله رحم بیشتر اوقات اشتغال به تالیف و تصنیف داشت. (14)

2 محمد بن ابی عمیر: وی تالیفات زیادی داشت، و از زهد و تقوای فراوان برخوردار بود، وی را به زندانهای طولانی محکوم کردند و در زندان سندی بن شاهک، جای دادند; این بزرگوار از ترس اینکه مبادا کتابها و تالیفاتش را نابود کنند، مبلغ یکصد وبیست هزار درهم به سندی پرداخت و بعد از مدتی از زندان خارج شد، او پس ازرهایی به سراغ کتابها و تالیفات دفن شده در گوشه منزلش رفت، ولی همه آنهارا پوسیده و نابود شده یافت. شاید همین سبب گردید که آنچه بعدا نقل کند به صورت مرسله باشد; لکن اطمینان و وثاقت بالای وی باعث گردیده که روایات مرسله اش (15) همانند روایات مستند دیگران معتبر به شمار آید.

محمد بن ابی عمیر در زمان موسی بن جعفرعلیهما السسلام در مدتی از زمان در همان زندانی بوده که امام زمانش نیز در آن بند بوده است.

پی نوشت ها:

1 صبح الاعشی، ج 3، ص 270.

2 سکه های طلا را دینار و سکه های نقره را درهم می نامیدند.

3 ابن اثیر، ج 6، ص 44.

4 حیاه الامام موسی بن جعفر7، ج 2، ص 46.

5 جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ج 5، صص 173- 162.

6 سیره الائمه الاثنی عشر، ج 2، ص 324.

7 همان، ص 335.

8 محقق اربلی، کشف الغمه، ج 3، ص 22; بحارالانوار، ج 75، ص 350، ح 57; قال ابوالحسن(ع) لعلی بن یقطین: اضمن لی خصله اضمن لک ثلاثا … فقال … الثلاث اللواتی اضمنهن لک ان لایصبک حر الحدید ابدا بقتل و لا فاقه و لا سجن حبس… فقال تضمن الا یاتیک ولی ابدا الا اکرمته.

9 وسائل الشیعه، ج 16، ص 204، ح 21359; اصول کافی، ج 2، ص 219، ح 2.

10 سیره الائمه الاثنی عشر، ج 2، صص 323 322.

11 بحارالانوار، ج 75، ص 376، ح 34.

12 حیاه امام موسی بن جعفر7، ج 2، ص 459; بحارالانوار، ج 48، ص 172، ح 13; فروع کافی، ج 5، ص 109، ح 1.

13 سیره الائمه الاثنی عشر، ج 2، ص 313.

14 رجال کشی، صص 8 485.

15 مرسله: روایتی است که ناقل آن بعضی از راویان سلسله سندش را که روایت به واسطه آنها به معصوم منتهی می شود فراموش کند و با حذف آنها روایت را به معصوم نسبت دهد.

مواضع امام كاظم عليه السّلام در قبال خلفاي معاصر

مواضع امام در قبال خلفاي معاصرش بر اين محورها استوار بود. الف: عدم همكاري امام با دستگاه خلافت. ب: زير سؤال بردن مشروعيت حكومت حاكمان و غاصب جلوه دادن آن. ج: عدم كوتاهي امام ـ عليه السّلام ـ در مواضعي كه فرصت بحث و مناظره پيش مي آمد تا عدم مشروعيت حكومت عباسي را آشكار و حقانيت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ براي حكومت را ثابت كند. د: تلاش براي ايجاد حكومت اسلامي در برنامه هاي گوناگون. ر: اثبات حق كاكميت بر تمام جهان اسلام براي امامت.
 

 

منبع : سیره پیشوایان , پیشوایی، مهدی
مقدمه
هر چند ائمه ـ عليهم السّلام ـ هر كدام در شرائط خاص خود بودند، ولي از آنجايي كه هدفشان مشترك بود، برنامه هايشان بر اساس شرائط خاص زمان خود تنظيم و همان هدف را دنبال كرد ند . در كل برخورد ائمه ـ عليهم السّلام ـ با خلفاي غاصب به صورت مسلحانه نبوده است، بلكه به صورت مبارزه‎هايي گوناگوني صورت گرفته است: كه به برخي اشاره مي‎شود:

مبارزات امام کاظم علیه السلام
1.عدم همكاري با خلفاي غاصب، تا جايي كه اسلام به خطر نيفتد.[1]

2.بحث و مناظره با علماي درباري و توبيخ آنها.[2]

3.زير سئوال بردن مشروعيت حكومت حاكمان در بحث و گفتگو با حاكمان معاصر خود و علماي درباري.[3]

4.فعاليت هاي فرهنگي و علمي گسترده و تربيت شاگردان خاص.

5.تلاش براي احقاق حق امامت و تبيين جايگاه امامت.

امام كاظم ـ عليه السّلام ـ ، همين رويه را در پيش گرفت و از هر گونه اقدام و برنامه هايي كه حكومت در برابر آن حساسيت نشان دهد، خوداري كرد. از اين رو دنباله برنامه علمي پدر را گرفت و بر تربيت شاگردان بزرگ و رجال علم و فضيلت پرداخت.[4]

خلفاي معاصر:
الف: منصور دوانيقي (136ـ158 هـ).

ب: محمد معروف به مهدي (158ـ 169 هـ).

ج: هادي عباسي (169ـ170 هـ).

د: هارون الرشيد (170ـ193 هـ).[5]

در دوران حكومت اين خلفا هر كدام برنامه خاصي براي سركوبي شيعه داشتند.

جريان و دوران امامت:
جريان امامت از رحلت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ (درماه صفر سال 11 هجري) تا وفات امام حسن عسگري ـ عليه السّلام ـ (ماه ربيع الاول سال 260 هجري) چهار دوره گذراند كه هر دوره داراي ويژگي هايي است.

الف: دوره صبر و مدارا با خلفاي معاصر (از سال 11 تا 35 هـ).

ب: دوره به قدرت رسيدن امام (از سال 35 تا 40) و همان چند ماه خلافت امام حسن ـ عليه السّلام ـ .

ج: دوره تلاش سازنده كوتاه مدت براي ايجاد حكومت اسلامي (از سال 41 تا 61 هـ).

د: دوره‌ تعقيب و ادامه همين روش در برنامه هاي دراز مدت بود.[6]

ادوار چهار گانه امام کاظم علیه السلام
بر اساس تقسيم بندي ادوار چهار گانه امامت پس از رحلت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله  و سلم ـ زندگاني امام كاظم ـ عليه السّلام ـ در دوره چهارم قرار داشته است، يعني:

1.دوره نوميدي از پيروزي حركت مسلحانه.

2.كوشش سازنده به اميد ايجاد حكومت اسلامي و يا زمينه هاي آن توسط خاندان پيامبر ـ صلي علي عليه و آله ـ در دراز مدت.

3.زمينه سازي براي رسيدن به اين هدف از رهگذر كار فرهنگي و تربيت نيروي انساني متناسب.

4.تبيين تفكّر اصيل اسلامي و نشان دادن بدعت ها و تحريف ها.[7]

اشاره به نمونه اي از اختناق و سختگيري هاي حاكمان جور به ظاهر تشيع؛ كه خود بيانگر فضاي حاكم بر آن زمان و موضع حكيمانه امام كاظم ـ عليه السّلام ـ است.

الف: وصيت نامه امام صادق ـ عليه السّلام ـ براي جانشيني:

1.خليفه وقت، منصور دوانيقي.

2.محمد بن سليمان (فرماندار مدينه و جاسوس خليفه).

3.عبدالله بن جعفر بن محمد (برادر بزرگ امام ـ عليه السّلام ـ ).

4.موسي بن جعفر ـ عليهما السّلام ـ .

5.حميده (همسر حضرت صادق ـ عليه السّلام ـ ).

اين نحوه وصيت نامه بيانگر اختناق شديد فضاي حاكم بر جامعه است و نشان دهنده موضع نيمه مخفي و زيركانه و هوشيارانه ائمه ـ عليه السّلام ـ در برابر آن است. هدف امام صادق ـ عليه السّلام ـ از نوشتن وصيت نامه به اين شكل، چيزي جز حفظ جان امام بعد از خود و بقاي اسلام نبوده است.

ب: گفتگوي مهدي عباسي با امام موسي كاظم عليه السّلام

در يكي از سالها مهدي وارد مدينه شد و پس از زيارت قبر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ با امام كاظم ـ عليه السّلام ـ ملاقات كرد و براي آنكه به گمان خود از نظر علمي آن حضرت را آزمايش كند: بحث حرمت «خَمر» شراب در قرآن پيش كشيد و پرسيد: آيا شراب در قرآن مجيد تحريم شده است؟ آنگاه اضافه كرد: مردم اغلب مي دانند كه در قرآن از خوردن شراب نهي شده، ولي نمي دانند كه معناي اين نهي حرام بودن آن است! امام فرمود: بلي حرمت شراب در قرآن مجيد صريحاً بيان شده است. مهدي ـ در كجاي قرآن؟ امام ـ آنجا كه خداوند (خطاب به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ ) مي فرمايد: «بگو پروردگار من، تنها كارهاي زشت، چه آشكار و چه پنهان و نيز «إثم» (گناه) و ستم بناحق را حرام نموده است…»[8]. آنگاه امام فرمود: مقصود از كلمه «إثم» در اين آيه كه خداوند آن را تحريم نمود، همان شراب است، زيرا خدا در آيه ديگري مي فرمايد اگر  از شراب و قمار مي پرسند، بگو در آندو «و اثم كبير» و سودهايي براي مردم است و گناهش از سودش بزرگتر است»[9] واثم كه در سوره اعراف صريحاً حرام معرفي شده، در سوره بقره در مورد شراب و قمار به كار رفته است، بنابراين شراب صريحاً در قرآن حرام معرفي شده است. مهدي سخت تحت تأثير استدلال امام قرار گرفت و بي اختيار رو به علي بن يقطين كرد و گفت: به خدا اين فتوي، فتواي هاشمي است؛ علي بن يقطين گفت: «شكر خدا را كه اين علم را در شما خاندان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله  و سلم ـ قرار داده است» مهدي از اين پاسخ نارحت شد و در حالي كه خشم خود را به سختي فرو مي خورد، گفت: «راست مي‎گويي ازي رافضي»[10]

و روزي هارون به آن حضرت اعلام كرد كه حاضر است «فدك» را به او برگرداند. امام فرمود: در صورتي حاضرم فدك را تحويل بگيرم كه آن را با تمام حدود و مرزهايش پس بدهي! هارون پرسيد: حدود و مرزهاي آن كدام است؟ امام  فرمود: اگر حدود آن را بگويم هرگز پس نخواهي داد. هارون اصرار كرد و سوگند ياد نمود كه اين كار را انجام خواهد داد. امام حدود آن را چنين تعيين فرمود:

حد اولش، عدن؛ حد دومش، سمرقند؛ حد سومش، آ‍فريقا؛ حد چهارمش، ارمنيه و بحر خزر است.

هارون با شنيدن هر يك از اين حدود، تغيير رنگ مي داد و بشدت ناراحت مي شد، با شنيدن حدود چهارگانه، نتوانست خود را كنترل كند و با خشم و ناراحتي گفت: با اين ترتيب چيزي براي ما باقي نمي ماند! امام فرمود: مي دانستم كه نخواهي پذيرفت و به همين دليل از گفتن آن امتناع داشتم! امام ـ عليه السّلام ـ با اين بيان به نوعي مطالبه حكومت و خلافت را نمود كه حق اهل بيت بود كه توسط غاصبان، از آنها غصب شده و آنچه حضرت زهرا (س) در باره فدك و استرداد آن اقدام كرد همين معنا بود كه درباره حق غصب شده همسر و فرزندانش تلاش نمود و در تاريخ روشن كرد كه همه مدعيان غاصب اند.

نتيجه:
از آنچه كه گفته شد مواضع امام در قبال خلفاي معاصرش بر اين محورها استوار بود.

الف: عدم همكاري امام با دستگاه خلافت.

ب: زير سؤال بردن مشروعيت حكومت حاكمان و غاصب جلوه دادن آن.

ج: عدم كوتاهي امام ـ عليه السّلام ـ در مواضعي كه فرصت بحث و مناظره پيش مي آمد تا عدم مشروعيت حكومت عباسي را آشكار و حقانيت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ براي حكومت را ثابت كند.

د: تلاش براي ايجاد حكومت اسلامي در برنامه هاي گوناگون.

ر: اثبات حق كاكميت بر تمام جهان اسلام براي امامت.

منابع جهت مطالعه

1.ابن اثير، الكامل في التاريخ، بيروت، دار صادر، ج 6، ص 73.

2.ابن حجر هيثمي، لصواعق المحرقه، قاهره، مكتبه القاهره، ص 204.

3.مجلسي، بحارالانوار، ج 48، ص 126.

4.جعفر مرتضي العاملي، زندگي سياسي امام جواد ـ عليه السّلام ـ ، دفتر انتشارات اسلامي، 1380، ص 67.

پي نوشت ها

[1] مفيد، ارشاد، انتشارات اسلاميه، 1380 هـ .ش، ص 578.

[2] همان، ص 578.

[3] ابن ابي الفتح الاربلي، كشف الغمه، دارالاضواء، بيروت، لبنان، 1405 ـ 1985 قم.

[4] قمي، عباس، (حاج شيخ عباس قمي)، الأنوار البهية، مشهد، مؤسسة منشورات ديني مشهد، ص 170.

[5] مفيد، ارشاد، انتشارات اسلاميه، 1380 هـ .ش، 565 و 569.

[6] آيت الله خامنه اي، سيد علي، پيشواي صادق، تهران، انشارات سيد جمال، (بي تا) ص 21.

[7] پيشوايي، مهدي، سيره پيشوايان، مؤسسه امام صادق ـ عليه السّلام ـ ، قم، 1375، هـ ش، ص 238.

[8] «قل ابّي حمرّم ربّي الفواحيش ما ظهر مبنها و ما بطن والاتم والبغي بغير الحقّQ}، اعراف، 33.

[9] «يسئلونك عن الخمر والمسر قل فيها اثمٌ كبيرٌ و منافعٌ للنّاس واثمهي اكبر من نقعهماQ}، بقره، 219.

[10] كليني، الفروع من الكافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 6، ص 406.

https://hawzah.net/fa/Article/View/96184

غریب بغداد (ویژه نامه شهادت امام موسی کاظم علیه السلام)

اى باب گشوده خدا بر جوائح مردمان و اى رشته پيوند زمين و آسمان! نامت كليد گشايش گره‏هاى فرو بسته و يادت، مايه آرامش دل‏هاى شكسته است. نامت، نردبان صعود دعاهاى مرفوع و يادت پلكان نزول اجابت منصوب است … تو را با زبان نياز مى‏خوانيم با دلى پر سوز گداز به امداد اين دست هاى خسته…امام موسی بن جعفر علیه السلام در هفتم صفر سال 128 ه.ق در «ابواء» -محلی میان مکه و مدینه- از کنیزی به نام «حمیده» زاده شد. از سال 148 ه.ق که پدرش امام صادق علیه السلام به شهادت رسید، دوران امامت حضرت کاظم آغاز گردید. آن امام مظلوم به خاطر حق گویی و افشاگری بر ضد خلفای بنی عباس، سال های زیادی از عمر شریفش را در زندانهای مخوف به سر برد. و سرانجام در 25 رجب سال 183 ه.ق در بغداد در زندان هارون الرشید، به شهادت رسید.
 
تاریخ انتشار : 1395/2/9
 
بازدید : 1868
آخرین بروزرسانی: 20/ 1 / 97

شناسنامه امام موسی بن جعفر علیهما السلام
امام موسی بن جعفر علیه السلام در سپیده دم روز یکشنبه یا سه شنبه هفتم صفر سال 128 یا 129 هجری قمری در «ابواء» - محلی میان مکه و مدینه - از کنیزی از سرزمین بربر (مغرب) یا اندلس (اسپانیا) به نام «حمیده» معروف به «حمیده بربریه، حمیده مغربیه، حمیده مصفاة» زاده شد و شهادت آن حضرت بنا بر قول مشهور در 25 رجب سال 183 ه . ق و به نقلی 186 ه . ق در بغداد در زندان هارون الرشید و به دستور وی بوده است. کنیه امام هفتم شیعیان جهان، ابوالحسن، ابوالحسن الاول، ابوالحسن الماضی، ابو ابراهیم، ابو اسماعیل، ابو علی و لقب آن بزرگوار، عبد صالح، راهب بنی هاشم، الامین، الصابر، زین المجتهدین، باب الحوائج،…و مشهورترین آن «کاظم» و در لوح محفوظ «المنتخب» است. امام موسی بن جعفر دارای قامتی استوار، اندامی لاغر، چهره ای زیبا و گندمگون، ریشی انبوه و مشکین بود. نقش نگین انگشتری اش «حسبی الله» و یا «الملک لله وحده» بود.

القاب امام موسی بن جعفر (ع)

اوصاف ظاهری حضرت امام موسی بن جعفر (ع)

حمیده، بانوی پاک، مادر امام کاظم(ع)

مهتاب مغرب (همسر امام کاظم علیه السلام)

فرزندان امام کاظم (علیه السلام)

اوضاع اجتماعی و سیاسی عصر امام موسی کاظم علیه السلام
از سال 148 که امام صادق(ع) به شهادت رسید دوران امامت حضرت کاظم آغاز گردید. آن حضرت در این دوران با خلفای زیر معاصر گردید:منصور دوانیقی (136 – 158) محمد معروف به مهدی ( 158 – 169) هادی (169 – 170) هارون (170 193) هنگام رحلت امام صادق(ع) منصور دوانیقی خلیفه ی ستمگر عباسی، در اوج قدرت و تسلط بود. منصور برای تثبیت پایه های حکومت خود انسان های فراوانی را به قتل رسانید، او در این راه نه تنها شیعیان، بلکه فقها و شخصیت های بزرگ جهان تسنن را نیز که با او مخالفت می ورزیدند سخت مورد آزار قرار می داد.

دورنمایی از زندگی امام هفتم (ع)

زندگی سیاسی امام هفتم علیه السلام

مواضع امام كاظم عليه السّلام در قبال خلفاي معاصر

امام و حکومت عباسیان

چهره تبهکار و دوروی بنی عباس

یک معصوم و چهار فاسد

سیره سیاسی امام موسی کاظم علیه السلام
امام موسی ابن جعفر(ع) مناظرات گوناگونی با هارون الرشید خلیفه عباسی داشته اند که در قسمتی از آن طرد حکومت هارونی و آرمان تشکیل حکومت الهی به رهبری امامان معصوم به صراحت بیان شده است. در تاریخ می خوانیم: روزی هارون به امام کاظم می گوید که مرزهای فدک را معلوم کن تا آن را به تو برگردانم. امام(ع) از جواب امتناع می کند. هارون پیوسته اصرار می ورزد. امام(ع) می فرماید: من آن را جز با حدود واقعی اش نخواهم گرفت. هارون که به اصرار خواستار تعیین حدود می شود. امام می فرماید: اگر من حدود آن را باز گویم مسلما موافقت نخواهی کرد. هارون سوگند یاد می کند که درصورت تعیین حدود آن را برمی گردانم. امام(ع) فرمود: اما حد اول آن سرزمین عدن است. در این هنگام هارون چهره اش دگرگون گشت و با شگفتی گفت: ادامه بده. امام(ع) فرمود: و حد دوم آن سمرقند است. برای بار دوم ناراحتی هارون بیشتر گشت. امام فرمود و حد سوم آن آفریقا.

در حالی که صورت هارون از شدت ناراحتی سیاه شده بود، حضرت فرمود: و حد چهارم آن سواحل دریای خزر و ارمنستان. حضرت حدود کشور اسلامی که آن روز، هارون برآن حکومت داشت بیان کرد. هارون گفت: پس چیزی برای ما باقی نماندبرخیز جای من بنشین. امام فرمود: من به تو گفتم، اگر حدود آن را تعیین کنم هرگز آن را نخواهی داد.

مبارزات امام کاظم(ع)

امام موسی کاظم(ع)، درخت سبز ولایت

شیوه مبارزه و جهاد امام موسی کاظم (ع)

شیوه های مبارزه سیاسی امام کاظم علیه السلام

امام کاظم علیه السلام اسوه صلابت و ظلم ستیزی

صلابت و مدارا در سیره امام کاظم علیه السلام

سیره هدایتی امام موسی کاظم علیه السلام
از سال 148 ه.ق که امام صادق علیه السلام به شهادت رسید، بنا بر وصیت و نص پدر تا سال 183 ه.ق عهده دار سرپرستی و امامت شیعیان گردید و دوران 35 ساله امامتش در محیطی پراختناق و خفقان و همراه با تقیه گذشت. در چنین محیطی، حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام علاوه بر مسئولیت امامت و رهبری جامعه اسلامی، موفق به تربیت شاگردان زیادی گردید و با وجود اختناق حاکم، عده زیادی از دانشمندان و بزرگان شیعه از علم و دانش آن حضرت استفاده کردند و روایات زیادی را در زمینه های مختلف از آن بزرگوار نقل نمودند. کثرت روایات فقهی ایشان بعد از امام باقر و امام صادق علیهما السلام مؤیدی بر این ادعا است.

نگرشی بر زندگی امام کاظم (ع)

نگاهی کوتاه به ادله اثبات امامت امام کاظم علیه السلام

نگاهی به زندگی امام موسی بن جعفر علیه السلام

سیره عملی امام کاظم علیه السلام

هفتمین باغبان اندیشه / فعالیت های علمی ـ فرهنگی پیشوای هفتم

مناظرات و گفتگوهای علمی

کاظم الغیظ ع و سیاست

سیره اخلاقی و عبادی امام موسی بن جعفر علیهما السلام
زیاد بن ابی سلمة از دوستداران امام کاظم «علیه السلام» بود، ولی با دستگاه هارون الرشید نیز ارتباط داشت. روزی امام او را دید و از او پرسید: شنیده ام تو برای هارون الرشید کار می کنی و با آنان همکاری داری؟! گفت: بله سرورم! امام پرسید: چرا؟ عرض کرد: مولای من! من تهیدستی آبرومندم. مجبورم برای تأمین نیازهای خانواده ام کار کنم. امام با چهره ای عبوس گفت: اما اگر من از بلندی بیفتم و قطعه قطعه شوم، برایم بهتر است که عهده دار کاری از کارهای ظالمان شوم یا گامی بر روی فرش های آنان گذارم، مگردر یک صورت. می دانی آن در چه صورتی است؟ گفت: نه فدایت شوم! امام گفت: من هرگز با آنان همکاری نمی کنم مگر آن که یا غمی را از دل مؤمنی با رفع مشکلش بردارم یا با پرداختن قرض او، ناراحتی را از چهره اش بزدایم. ای زیاد! بدان پروردگار کمترین کاری که با یاوران ظالمان انجام می دهد این است که آنان را در تابوتی از آتش قرار می دهد تا روز حساب باز رسد. ای زیاد! هرگاه عهده دار شغلی از شغل های این ظالمان شدی، به برادرانت نیکی کن تا کفاره این کارت باشد. وقتی قدرتی به دست آوردی بدان خدای تو نیز در روز قیامت قدرت دارد و بدان که نیکی های تو می گذرد و ممکن است دیگران آن را فراموش کند، ولی در نزد خدا و برای روز قیامت تو باقی خواهد ماند.

سیره عبادی امام کاظم علیه السلام

دعای امام موسی کاظم علیه السلام بعد از نماز شب در ماه رجب

اخلاق و رفتار امام موسی بن جعفر (ع)

مشی تربیتی امام هفتم(ع) از دیدگاه شهید مطهری

پرهیب عطوفت/ درس هایی آموزنده از زندگانی امام کاظم «علیه السلام»

گوشه ای از ویژگی های شخصیتی امام هفتم علیه السلام

گلشن اخلاق/ بازخوانی چند مفهوم اخلاقی از زندگانی امام کاظم (علیه السلام)

امام هفتم علیه السلام مشعل دار عبادت و دعا

عزّت نفس آموزه های اخلاقی- رفتاری امامان شیعه(ع)

حلم و گذشت و بردباری

رنج ها و مصیبت های امام موسی بن جعفر علیهما السلام
امام کاظم(ع) در شرایط دشوار حکومت عباسیان می زیست که دستگیری و آزار هواداران اهل بیت، سیاست رایج خلفا بود و طبیعی بودکه آن حضرت نیز، از سوی هارون الرشید، دچار زندان و شکنجه گردد. به گواهی تاریخ، امام موسی بن جعفر(ع)، قربانی بیم و هراسی شد که هارون نسبت به از دست دادن حکومت خویش داشت، نیز قربانی سخن چینی ها و گزارشهای دروغ بدخواهان و متملقان گردید.

سندی بن شاهک، رئیس پلیس هارون در بغداد بود، بسیار خشن و سختگیر و سنگدل واز جلادان و آدم کشان بود. سندی حضرت را تحویل گرفت، به کند و زنجیر بست، بر او سخت گرفت و حتی امام را مورد توهین و ضرب قرار داد و در نهایت، امام را به شهادت رساند، با خرمای زهرآلود، حضرت را مسموم کرد. پس از سه روز، روح پاک امام، از جسد مطهرش پرگشود و امام در 25 رجب سال 183 هجری به خدا پیوست و آسمان بغداد، با غروب این خورشید فروزان، تیره گشت.

در زندان های هارونی

مبارزه تا مرز شهادت

شهادت امام موسی بن جعفر (ع)

شهادت

برگی از دفتر فضائل امام موسی کاظم علیه السلام
موسی بن جعفر علیه السلام در قدر و مقام بزرگوارترین فرزندان حضرت صادق علیه السلام و در مرتبه والاتر از آنان بود و آوازه بزرگواری اش بیش از برادران بود. در زمان آن حضرت با سخاوت تر و گرامی تر و خوش معاشرت تر از او دیده نشد، و در عبادتْ سرآمد مردم آن زمان و پرهیزکارترین آنان و در جلالت مقام و فهم و دانش برتر از همگان بود.

و عموم شیعیانِ پدرش امام صادق علیه السلام معتقد به امامت آن بزرگوار گشته و سر تعظیم در برابرش فرود آورده، تسلیم دستورات او شدند و از پدر بزرگوارش درباره امامت و جانشینی آن جنابْ نصوص و روایات و اشاره های زیادی روایت کرده اند و معالم و فرامین دین خود را از او گرفتند و آنقدر نشانه و معجزات از آن حضرت روایت کرده اند که موجب قطع بر حجّیت و امامت او خواهد شد.

در منقبت امام موسی کاظم علیه السلام

فضایل و مناقب امام موسی بن جعفر (ع)

پیشوای خردورزی

آسمان هفتم / شهادت امام موسی کاظم علیه السلام

عبادت

سخاوت و بخشندگی

داستان هایی از امام موسی کاظم علیه السلام
امام کاظم در زمینی که متعلق به شخص خودش بود مشغول کار و اصلاح زمین بود. فعالیت زیاد عرق امام را از تمام بدنش جاری ساخته بود. علی بن ابی حمزه بطائنی در این وقت رسید و عرض کرد: «قربانت گردم، چرا این کار را به عهده دیگران نمی گذاری؟»

- چرا به عهده دیگران بگذارم؟ افراد از من بهتر همواره از این کارها می کرده اند.

- مثلا چه کسانی؟

- رسول خدا و امیر المؤمنین و همه پدران و اجدادم. اساسا کار و فعالیت در زمین از سنن پیغمبران و اوصیای پیغمبران و بندگان شایسته خداوند است.

داستان هایی از امام کاظم علیه السلام

دو نگاه به زندگی امام موسی کاظم(ع)

استناد به قرآن در سیره امامان(ع)

قدوس قدوس سبحانک

کیست این عبد صالح؟

دست حمایت

در سایه سار کلام نورانی امام کاظم علیه السلام
لَا تَمْنَحُوا الْجُهَّالَ الْحِكْمَةَ فَتَظْلِمُوهَا وَ لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَظْلِمُوهُم‏ حکمت را به افراد نادان نیاموزید؛ زیرا به آن ستم می کنید و از اهلش دریغ ندارید که به آن ستم روا داشته اید. عَلَيْكَ بِالرِّفْقِ فَإِنَّ الرِّفْقَ يُمْنٌ وَ الْخُرْقَ شُؤْمٌ إِنَّ الرِّفْقَ وَ الْبِرَّ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ يَعْمُرُ الدِّيَارَ وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْق‏ نرم خو و ملایم باش؛ زیرا نرمش، نیکو و کج خلقی، شوم و مذموم است، به درستی که نرمش و نیکوکاری و خوش اخلاقی، خانه را آباد می کند و بر روزی می افزاید. أَفْضَلُ مَا يَتَقَرَّبُ بِهِ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ بِهِ الصَّلَاةُ وَ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ وَ تَرْكُ الْحَسَدِ وَ الْعُجْبِ وَ الْفَخْر برترین چیزی که بنده به وسیله آن به خداوند نزدیک می شود، پس از شناخت خدا نماز و نیکی به پدر و مادر و ترک حسد و خودپسندی و تکبر است.

یک جرعه آفتاب(احادیثی از امام کاظم (ع))

در سایه سار سخنان حضرت امام موسی کاظم(ع)

با امام کاظم(ع) در سایه قرآن

سخنان امام هفتم(ع) در زندان

رهنمودهای تربیتی امام کاظم(ع)(1) (2)

نگاهی به فرآیند گذران اوقات فراغت

برداشتی از یک روایت

نبض تمدن

یاران و شاگردان امام موسی بن جعفر علیهما السلام
گروه کثیری از عالمان و راویان حدیث، پیرامون امام موسی کاظم(ع) گرد آمدند و آن حضرت با توانایی بسیار آراء خردمندانه ای در دانش های گوناگون دینی ابراز کرد.

با آنکه صدها نفر از محضر پر فیض امام موسی کاظم(ع) بهره برده و اخبار و احادیث او را نقل می کردند، اما در میان اصحاب، حدیث هیجده نفر به صدق و امانت مشهور گردیده و منقولات آنان مهر اعتبار و اطمینان خورده و همگان بر صدق گفته هایشان اعتراف کرده اند. شش نفر از آنان شاگردان امام باقر(ع)، شش نفر از اصحاب امام صادق(ع) و بقیه هم از خواص تربیت یافتگان حضرت امام کاظم(ع) بوده اند. اسامی آنان به این شرح است: یونس بن عبدالرحمن، صفوان بن یحیی، محمد بن ابی عمیر، عبدالله بن المغیره، حسن بن محبوب السراد، احمد بن ابی نصر بزنطی. به این افراد اصحاب اجماع می گفتند. شاگردان زبده دیگری در مکتب علمی - تربیتی و سرشار از معنویت هفتمین امام پرورش یافتند از جمله؛ محمد بن خلاد، عبدالرحمن بجلی، علی بن جعفر، اسحاق بن عمار صیرفی، اسماعیل بن موسی بن جعفر، حسین بن علی بن فضال، داود رقی، عبدالسلام بن صالح حصروی، موسی بن بکیر و اسماعیل بن مهران.

پاسداران ولایت در عصر امام کاظم(ع)

علی بن یقطین، کارگزار حضرت کاظم(ع)

امام موسی بن جعفر علیهما السلام در شعر و ادب
ای نور خدا شمع هدی، مصدر ایمان/دریای عطا، بحر سخا، منبع احسان

ای یوسف آل نبی، ای مظهر یزدان/وز درد شدی باغل و زنجیر گرانبار

غلطان به روی خاک ز پهلوی به پهلو/ای شاه حجازی به چه تقصیر به بغداد

مسموم نمودند تو را از ره بیداد/ما را غم قتل تو شها کی رود از یاد

الحق که بود ناسخ بد فعلی شداد/ظلمی که عیان گشت از آن فرقه بدخو

در آینه شعر

هفتمین اختر تابان سماوات وجود

نوحه ای در سوگ امام موسی کاظم علیه السلام

سلام بر امام

باب الحوائج

داغ سنگین

زنجیرهای سوخته

خورشید در زنجیر

در سوگ کاظم آل محمد(ص)

در حریم کاظمین علیهماالسلام
زیارت امام هفتم به زیارت رسول اکرم تشبیه شده است؛ از جمله در حدیثی از امام رضا (ع) چنین آمده است:

«من زار قبر أبی ببغداد کان کن زار قبر رسول الله و قبر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، إلا أنّ الرسول و لأمیرالمؤمنین صلوات الله علیهما فضلهما؛ کسی که قبر پدرم را در بغداد زیارت کند، مانند کسی است که قبر رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع) را زیارت کرده، جز برتری رسول خدا و امیرمؤمنان که به جای خود محفوظ است. عن داود الصیرفی قال: قلت له -ابالحسن العسکری(ع): إنّی زرت أباک و جعلت ذلک لک؛ فقال: «لک من الله اجر و ثواب عظیم و منّا المحمدة» داود صیرفی گوید: به امام هادی (ع) عرض کردم: من پدر شما را زیارت نمودم و ثواب آن را به شما هدیه کردم؛ امام (ع) فرمود: برای تو اجر و پاداش بسیاری است و ما هم سپاس گزار خواهیم بود.

زیارت امام کاظم و امام جواد (علیهما السلام)

حرم کاظمین(ع)

نورافشانی در کاظمین(ع)

کاظمین در منابع غربی

کتابشناسی امام کاظم علیه السلام
امام موسی بن جعفر (ع) اسطوره مبارزه و قهرمان مقاومت و پایداری عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، انتشارات نوید اسلام، بی تا، رقعی، 286 ص.

امام موسی کاظم(ع) مصطفی زمانی (1356 1411 ق)، قم، بنیاد فرهنگی اسلام، 1370، رقعی، 147 ص.

امام موسی کاظم(ع) گروه کودکان و نوجوانان، بازنویسی: مهدی رحیمی، چاپ دوم، تهران، بنیاد بعثت، 1374، رقعی، 92 ص.

امام موسی کاظم (ع) سید کاظم ارفع، تهران، موسسه انتشاراتی فیض کاشانی، 1370، رقعی، 67 ص (از سری سیره عملی اهلبیت 9)

بدایع الانوار فی احوال سابع الائمه الاطهار میرزا سید مهدی حسینی وکیل(ملقب به بدایع نگار) (م 1279 ق)، چاپ تهران، 1306 ق، وزیری، 341 ص (چاپ سنگی).

بر امام صادق و امام کاظم (ع) چه گذشت؟ سید محمد حسن موسوی کاشانی، قم [انتشارات زاهدی]، 1373 ش / 415 ق، وزیری، 223ص.

کتابنامه امام کاظم(ع)

امام موسی بن جعفر(ع) در دایره المعارف ها

کتابشناسی امام موسی کاظم(ع)

دانشنامه امام کاظم علیه السلام

لینک های مرتبط
سیره امام کاظم علیه السلام در نرم افزار سیره معصومان

فرهنگ كوثر - خرداد 1377

امام موسی بن جعفر علیهما السلام

https://hawzah.net/fa/Occation/View/70180

کتاب معراج السعادة
نگاهی بر زهد پیامبر (ص) و علی (ع)
نگاهی بر زهد پیامبر (ص) و علی (ع)و بعد از این دیده بگشای و نظر کن در طریقه رفتار پیغمبر آخر الزمان، که واسطه وجود زمین و آسمان است. و زهد آن جناب را ملاحظه کن که بعد از بعثت در مدتی که آن سرور در دنیا بود هیچ صبحی او و اهلبیتش سیر نشدند مگر آنکه در شام گرسنه بودند. و هیچ شامی سیر نشدند مگر آنکه صبح آن گرسنه به سر بردند. و آن حضرت واهلبیت او خرمای سیر تناول نفرمودند مگر بعد از فتح خیبر. و خواب آن بزرگوار برروی عبائی بود که آن را دوتا کردی و بر آن خوابیدی. که شبی آن را چهارتا کردند وحضرت بر آن خوابید چون بیدار شد فرمود: مرا از بیداری شب باز داشتید. باری عبا رابردارید و دو تا کنید.

و بسی اتفاق افتاد که آن برگزیده خدا جامه خود را بیرون کرده بود که بشوید که بلال اذان نماز می گفت و حضرت جامه دیگر نداشت که بپوشد و به نماز بیرون رود. (29)

و زهد زاهد علی الاطلاق، و سرور زاهدان آفاق علی بن ابیطالب - علیه السلام - از آن مشهورتر که محتاج بیان باشد. در نزد دوست و دشمن به صحت پیوسته که آن حضرت هرگز از طعامی سیر نخوردی. و ریزه های نان جوی که خرد شده بودند می خوردند. ونان و خورش نمی خوردند. و اگر می خوردند منحصر بود به نمک یا سرکه. و اگر از آن ترقی می نمودند قدری شیر می خوردند. و آن حضرت را انبانی بود که ریزه های نان جو - و به روایتی سبوس جو - در آن بود و آن را میل می فرمود. و گاه بود که شبانه روزی به یک کف از همان سبوس که به دهن می ریختند اکتفا می نمودند. و پیوسته جامه درشت کهنه پوشیدی، که مشتمل بر پینه های بسیار می بود. و گاهی جامه خود را به لیف خرما پینه می نمود. و گاهی به پاره پوستی کهنه. و مکرر می فرمود که: علی را بازینت دنیا چه کار است. و چگونه خود را راضی کنم به لذتی که فانی است، و نعمتی که غیر باقی است؟ (30)و همچنین زهد ائمه راشدین و اکابر صحابه و تابعین و غیر ایشان از بزرگان دین وعلماء صالحین در کتب احادیث و تواریخ مسطور است، و در السنه و افواه مذکور. حتی اینکه بعضی از ایشان بوده اند که: پنجاه سال یا شصت سال که مدت حیات ایشان بوده جامه خواب نیفکندند. و دیگی از برای ایشان بر سر آتش ننهادند. و فرش بر روی زمین نیفکندند. و اهل خانه خود را به ساختن طعامی امر نکردند. بلکه شبها را بر پا ایستادند. و رخسارهای خود را بر زمین فرش کردند آب دیده هایشان بر رخسارشان جاری و باپروردگارشان در مناجات و زاری بودند.

[342]یکی از سلاطین ده هزار درهم از برای یکی از بزرگان دین فرستاد. او رد کرد. عیال اوبا او به گفتگو آمد. گفت: مثل من و مثل شما مانند شخصی است که گاو کاری داشت و به آن زراعت می کرد، چون پیر شد و از کار افتاد آن را ذبح کرد تا از پوست آن منتفع گردد. و همچنین شما می خواهید که مرا در این پیری ذبح کنید، پس، از گرسنگی بمیرید بهتر است از اینکه مرا ذبح نمائید.

و زهد بعضی به مرتبه ای بود که در شبهای گرم که به عبادت ایستادی مکانی را طلب کردی که نسیم سحر به آنجا نوزیدی تا مبادا اندکی افاقه از برای او حاصل شود.

دیگری را سبوی شکسته ای بود که آب در آن بود، آن را از آفتاب بر نمی داشت وآب گرم را می آشامید. و می گفت: کسی که لذت آب سرد را یافت مفارقت از دنیا بر اومشکل است. (31)

پس ای دوستان! از مستی هوا و هوس هشیار شوید. و ضدیت میان دنیا و آخرت رابشناسید. و متابعت آنانی کنید که از حقیقت حال آگاه هستند. و خود را از لذتهای فانیه دنیا باز گیرید. جان من! اگر چه این بر تو شاق است، اما چند روزی بیش نیست. و به اندک وقتی، زمان آن به سر می رسد. و تا چشم برهم می زنی رفته است.

به عمری کو بود پنجاه یا شصت

چه باید صد گره بر پای خود بست

نه پنجه سال اگر پنجه هزار است

سرش برنه که هم ناپایدار است

چو نبود در جهان پاینده چیزی

نیرزد ملک عالم یک پشیزی

احوال یاران و برادران و دوستان و رفیقان را ملاحظه کن که: همگی رفتند و در زیرخاک خفتند. از آنچه اندوختند با خود چه بردند. و به که سپردند؟ و از عیش و تنعم چه طرف بربستند؟ و چه ثمر چیدند؟ تو گوئی خوابی بود یا خیالی.

ببین چون گرفتند از ما کنار

رفیقان پیرار(32)و یاران پار(33)

برفتند و رفت از جهان نامشان

نیارد کسی یاد از ایامشان

شب و روز بی ما بیاید بسی

که از روز ما یاد نارد کسی

بسی دوستان بر زمین پا نهند

که بی باک پا بر سر ما نهند

بیاید بسی در جهان سوگ و سور

که ما خفته باشیم در خاک گور

جهان را بسی بگذرد صبح و شام

که از ما نباشد در ایام نام

دریغا که تا چشم بر هم زنی

در این عالم از ما نبینی تنی

پس ای جان برادر! مشقت در این مدت اندک را تحمل کن، زیرا که: عاقل، زحمت چند روزی را

[343]به جهت استراحت دائمی بر خود گوارا می بیند.

29. جهت آگاهی از زهد انبیاء و نبی اکرم - صلوات الله علیهم - رجوع شود به: بحار الانوار، ج 70، ص 321، ح 38.30. جهت اطلاع از زهد حضرت امیر المؤمنین - علیه السلام - رجوع شود به: بحار الانوار، ج 40، ص 31831. رک: جامع السعادات، ج 2، ص 64 - 63.32. پیرار سال، (دو سال قبل از این) .33. پارسال (سال گذشته) .