نورفشان

امام خمینی ثابت و استوار(انگیزه بعثت پیامبر اکرم(ص))

مجله پاسدار اسلام مرداد 1387، شماره 320

 
 
 

ما باید راجع به بعثت و آنچه که انگیزه بعثت است و آنچه که نتیجه بعثت است و آنچه که تکلیف ما برای بعثت است چند کلمه ای عرض بکنم.

غایت بعثت همان است که خدای تبارک و تعالی در سوره جمعه فرموده است: «هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلالٍ مبین» غایت بعثت اینهایی است که در این آیه شریفه ذکر می فرماید. می فرماید که: «خدای تبارک و تعالی آن خدایی است که مبعوث کرده است در بین شما از خود شما یک رسولی، یک فرستاده ای و این فرستاده این چند امر را از طرف خدا باید انجام بدهد «یتلوا علیهم آیاته» آیات خدا را بر مردم قرائت کند. قرآن آیات الهی است و انگیزه بعثت، آوردن این کتاب بزرگ است و تلاوت کردن این کتاب بزرگ و آیه عظیم الهی است.گرچه همه عالم آیات حق تعالی هستند لکن قرآن کریم فشرده از تمام خلقت و تمام چیزهایی که در بعثت باید انجام بگیرد، قرآن کریم یک سفره ای است که خدای تبارک و تعالی به وسیله پیغمبر اکرم در بین بشر گسترده است که تمام بشر از آن هر یک به مقدار استعداد خودش استفاده کند.

… انگیزه بعثت نبی اکرم برای این است که این کتاب در دسترس همه قرار بگیرد و همه از او به اندازه سعه وجودی و فکری خودشان استفاده کنند.مع الاسف نتوانستیم ما و نتوانسته است بشر و نتوانسته اند علمای اسلام آنطوری که باید استفاده از این کتاب مقدّس بشود، استفاده کنند.

… انگیزه بعثت بسط این سفره در بین بشر از زمان نزول تا آخر. این یکی از انگیزه های کتاب است و انگیزه بعثت است. «بعثه علیکم» رسولی را که تلاوت می کند بر شما قرآن را، آیات الهی را «و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه» این شاید غایت این تلاوت باشد، تلاوت می کند برای تزکیه و برای تعلیم و برای تعلیم همگانی، تعلیم همین کتاب و تعلیم حکمت که آن هم از همین کتاب است. پس انگیزه بعثت نزول وحی است و نزول قرآن است و انگیزه تلاوت قرآن بر بشر این است که تزکیه پیدا بکنند و نفوس مصفا بشوند از این ظلماتی که در آنها موجود است تا اینکه بعد از اینکه مصفا شدند ارواح و اذهان آنها قابل این بشود که کتاب و حکمت را بفهمند.

…اول آیه ای که به رسول اکرم به حسب روایات و تواریخ وارد شده است آیه «اقرأ باسم ربک» است و این آیه اولین آیه ای که به حسب نقل، جبرئیل بر رسول اکرم خوانده است و از اول به قرائت و به تعلم دعوت شده است. «اقرأ باسم ربک الذی خلق» و در همین سوره است که «انّ الانسان لیطغی ان رَآهُ استغنی» این سوره برای اولین مورد وحی و در اولین نزول وحی این آیه در این سوره وارد شده است که «کلا انّ الانسان لیطغی ان رآه استغنی» معلوم می شود که طغیان و طاغوت بودن از اموری است که در رأس امور است. و برای طاغوت زدایی باید تعلیم کتاب و حکمت و تعلم کتاب و حکمت کرد و تزکیه کرد.

… انگیزه بعثت این است که ما را از این طغیان ها نجات دهد و ما تزکیه کنیم خودمان را، نفوس خودمان را مصفا کنیم و نفوس خودمان را از این ظلمات نجات بدهیم. اگر این توفیق برای همگان حاصل شد دنیا یک نوری می شود نظیر نور قرآن و جلوه نور حق، تمام اختلافاتی که بین بشر هست، اختلافاتی که بین سلاطین هست، اختلافاتی که بین قدرتمندان هست ریشه اش همان طغیانی است که در نفس است.

… انگیزه بعثت این است که این نفوس سرکش را و این نفوس طاغی را و یاغی را از آن سرکشی و از آن طغیان و از آن یاغیگری کنترل کند و تزکیه کند نفوس را.

… همه اختلافاتی که در بشر هست برای این است که تزکیه نشده است. غایت بعثت این است که تزکیه کند مردم را تا به واسطه تزکیه، هم تعلّم حکمت کند و هم تعلم قرآن و کتاب و اگر چنانچه تزکیه بشوند طغیان پیش نمی آید. کسی که تزکیه کرد خود را هیچ گاه خودش را مستغنی نمی داند «انّ الانسان لیطغی ان رَآهُ استغنی» وقتی که خودش را می بیند و برای خودش مقام قائل است و برای خودش عظمت قائل است این خودبینی اسباب طغیان است. اختلافاتی که بین همه بشر هست، اختلافاتی که سر دنیا بین همه بشر هست این اختلافات ریشه اش این طغیانی است که در نفس هاست و این گرفتاریی است که انسان دارد و گرفتاری به خود دارد و به هواهای نفسانیه. اگر انسان تزکیه بشود نفس انسان تربیت بشود این اختلاف برداشته می شود.(11/3/60)

بعثت از دیدگاه امیرالمومنین علیه السلام

مجله موعود مرداد 1385، شماره 66

 
 

اشاره:
بعثت حضرت خاتم الانبیا محمد مصطفی(ص)، بی تردید، عظیم ترین، تأثیرگذارترین و پر رمز و رازترین پدیدة هستی است؛ چرا که خداوند متعال پس از گذشت بیش از ششصد سال از بعثت آخرین پیامبر و طی دوران طولانی فترت، کامل ترین، جامع ترین و متعالی ترین دین را به دست کامل ترین، جامع ترین و متعالی ترین موجود جهان آفرینش به انسان ها ارزانی داشت و درهای خزائن حکمت و معرفت خود را بر آدمیان گشود.

با بعثت حضرت ختمی مرتبت(ص) چنان انقلابی در ارض و سماء و ملک و ملکوت رخ داد که پیش از آن هرگز سابقه نداشت. بی شک درک و فهم چنین رویداد عظیمی تنها در توان کسانی است که خود مستقیماً از چشمة حکمت و معرفت پیامبر خاتم(ص) سیراب شده؛ و بعثت را با همه وجود حس کرده و حتی صدای شیطان را به هنگام نزول وحی بر پیامبر(ص) شنیده است؛ کسی به تعبیر پیامبر اعظم(ص) همة آنچه را که رسول خدا دیده است، به چشم خود دیده و همة آنچه را که آن حضرت شنیده، به گوش خود شنیده و تنها تفاوت او با پیامبر این بوده که به مقام نبوت نرسیده است.1

آری، او کسی نیست جز خانه زاد وحی، برادر و وصی رسول خدا، حضرت امیرمؤمنان(ع).

با توجه به آنچه گفته شد، در این مقاله نگاهی سریع و گذرا خواهیم داشت بر آن دسته از خطبه ها و کلمات امیر بیان، علی(ع) که در آنها از بعثت و نبوت حضرت ختمی مرتبت(ص) سخن به میان آمده است.

امیر مؤمنان علی(ع) در نخستین خطبة نهج البلاغه، دربارة بعثت پیامبران الهی و از جملة پیامبر خاتم(ص) می فرماید:

و خداوند پاک از میان فرزندان آدم پیغمبرانی برگزید و از ایشان به زبان وحی پیمان گرفت، در زمانی که بیشتر آفریدگان پیمان خدا را وارونه و به حق او نادان بودند و برای وی مانندها گرفته بودند. شیاطین راه آنها را از خداشناسی زده بودند و به گمراهی کشیدند، پس پیامبران خود را برانگیخت، و یکی پس از دیگری فرستاد تا عهد خداشناسی را که در فطرت آدمی بود باز طلب کنند، و نعمت از یاد رفته را باز به یاد آورند، و با مدد حجت و برهان آنان را به راه آورند، و گنجینه های دانش پنهانی را برون آرند و راز هستی را در دیدگانشان بنمایند. چه از آسمانی که فراز سر ایشان است، و چه گهواره ای که در زیر پایشان گسترده، و چه از انواع معیشت ها که زنده شان می دارد، و اجل هایی که نابودشان می کند، و بیماری هایی که مایة فرسودگی آنان می گردد، و بلاهای هولناک زمانه که پیاپی برایشان وارد می شود، و هیچ گاه خدای پاک از آفریدگان خود، پیغمبر یا کتاب یا برهان قطعی یا روشی استوار را مضایقه نفرموده، پیامبرانی که با وجود شمار کم و داشتن دشمنان بسیار از رسالت وحی بازنماندند. گاه از ایشان پیامبرانی بودند که اسم پیغمبر بعد از خویش را می دانستند و یا پیغمبران پیشین آنها را می شناخته اند. بدینگونه قرن ها سپری و روزگار طی شد و پدران رفتند و دنیا را به فرزندان خود وانهادند، تا اینکه خدای پاک محمد(ص) را برای وفای به وعدة خویش و اکمال نبوت مبعوث فرمود، در حالی که از پیغمبران پیشین پیمان گرفته بود، و نشانه هایش آشکار، و میلادش فرخنده بود.

در آن زمان ساکنان زمین هر یک جزء مذهبی متفرق، و با خواست هایی پراکنده بودند، و به راه های گوناگون می رفتند: گروهی خدا را همتای خلق دانسته، و گروهی در نام او تصرف روا می داشتند یا به غیر او می پیوستند. پس پروردگار آنان را به وسیلة آن پیامبر از گمراهی به راه راست راهبر شد، و ایشان را از جهالت رهانید.

سپس خداوند پاک دیدار خود را برای محمد(ص) برگزید و او را در جوار خویش شایسته دید و تمایلش را به سوی خود رهنمون شد، و از بلاهایش رهانید. و روحش را کریمانه به سوی خویش خواند ـ درود بر وی و خاندان وی باد ـ او نیز چون پیامبران امت های دیرین برای شما میراثی گذاشت؛ زیرا که ایشان امت خود را وانگذاردند مگر به رهنمون راهی روشن و نشانه ای معین. محمد(ص) نیز کتابی را که از سوی پروردگارتان بر او فرود آمده بود، در میان شما نهاد؛ کتابی که احکام حلال و حرامش در آن بیان و واجب و مستحب و ناسخ و منسوخِ آن روشن شده بود. معلوم داشته که چه کارهایی مباح است و کدامیک واجب یا حرام. خاص و عام چیست و در آن اندرزها و مثال هاست. مطلق و مقید و محکم و متشابه آن را آشکار ساخته.

هر مجملی را تفسیر کرده و گره هر مشکلی را گشوده است. و نیز چیزهایی است که برای دانستنش پیمان گرفته شده و چیزهایی است که به نادانستنش رخصت داده شده. احکامی است که در کتاب خدا به وجوب آن فرمان داده شده و در سنت، آن حکم نسخ گشته و نیز احکامی است که در سنت به وجوب آن تأکید شده ولی در کتاب به ترک آن اجازه داده شده و نیز اعمالی است که زمانش فرا رسد واجب و چون زمانش منقضی گردد وجوبش از میان رود. و در مورد اموری که ارتکاب آن گناه، خُرد است و مستوجب آمرزش اوست و اموری که اندک آن هم پذیرفته می شود و هر کس اختیار دارد که بیش از آن را نیز به جای آورد.2

آن حضرت در قسمتی از خطبه 33 نهج البلاغه، بعثت پیامبر اکرم(ص) را چنین توصیف می کند:

خداوند پاک، محمد(ص) را به پیامبری فرستاد در حالی که میان عرب کسی نبود که کتابی خوانده، یا دعوی پیامبری کرده باشد. پس محمد(ص) آنان را رهبری نمود، به جایی که باید نشانید، و به عرصة رستگاریشان رسانید. تا احوالشان چونان نیزه هایشان استقامت پذیرفت و جای پای استوار کردند، و سنگ هایی که بر آن ایستاده بودند از لرزش بازماند. به خدا سوگند، که من از افراد سپاه او بودم که به دشمن هجوم بردیم تا فرار کردند من نه ناتوانی نمودم و نه بیم به دل راه دادم. اکنون در این راه هم که می روم همانند راهی است که با فرستادة خدا(ص) رفته بودم، امروز هم باطل را برمی درم تا چهرة حق از کنار آن آشکار شود.

مرا با قریش چه کار؟ به خدا سوگند آن زمان ها که کافر بودند با ایشان جنگیدم، اکنون هم به خاطر انحرافشان با ایشان پیکار می کنم، و همان گونه که در زمان فرستادة خدا(ص) رویاروی آنان بودم امروز نیز مقابل ایشانم. به خدا قسم قریش کینه ای از ما ندارد جز آنکه خدا ما را بر آنان برگزید، و آنان را در زمرة خود در آوریم، پس چنان بودند که شاعر گفته:

«به جان خودم سوگند که بامدادان پیوسته شیر خالص نوشیدی، و سرشیر و خرمای بی هسته خوردی. ما این مقام عالی را به تو دادیم و تو مقامی نداشتی، ما بودیم که پیرامون تو اسبان کوتاه مو و نیزه ها فراهم ساختیم».3

در خطبه 93 نیز در وصف سلسلة پیامبران الهی می فرماید:

آنان را در بهترین ودیعتگاه به امانت نهاد و در شریف ترین قرارگاه جای داد. آنان را از اصلاب کریم به رحم هایی پاکیزه منتقل گردانید. هرگاه یکی از آنان از جهان رخت برمی بست دیگری برای اقامة دین خدا جای او را می گرفت. تا کرامت نبوت از سوی خداوند پاک نصیب محمد(ص) گردید. او را از برترین معادن و عزیزترین سرزمین ها بیرون آورد؛ از درختی که پیامبرانش را از آن برآورده، و امینان وحی خود را از آن گلچین کرده بود. عترتش بهترین عترت هاست، و دودمانش نیکوترین دودمان ها، و شجره اش بهترین شجره هاست، در حرم روییده و در بستان مجد و شرف بالیده است، شاخه هایش بلند و میوه اش دور از دسترس، اوست پیشوای پرهیزگاران و دیدة بینای راه یافتگان، اوست چراغ پرفروغ و شهاب درخشان و آتش زنة فروزان. سیرتش میانه روی، آیینش رشددهنده، کلامش جداکنندة حق از باطل، و داوریش قرین عدالت است.

او را در فاصله ای از پیامبران و در دوران خطا و لغزش امت ها، و در نادانی و بی خبری گرفتار فرستاد.

خداوند بر شما رحمت آورد، بر نشانه های آشکار عمل کنید راه واضح و روشن است و شما را به بهشت می خوانند. اکنون در سرایی هستید که در آن برای کسب رضای خداوندی آسودگی و فرصت دارید، پرونده ها گشوده است، و قلم ها جاری است، و بدن ها سالم، و زبان ها گویاست، توبه پذیرفته، و اعمال مقبول می گردد.4

امیر مؤمنان(ع) در خطبة 94 به توصیف وضعیت مردمان تا پیش از برانگیخته شدن حضرت ختمی مرتبت(ص) پرداخته، می فرماید:

به رسالتش فرستاد. در حالی که مردم گمراهانی حیرت زده، و در فتنه فرو افتاده بودند. هوا و هوس آنان را بر خود غوطه ور، و کبر و نخوت از طریق صوابشان منحرف ساخته، جاهلیت تاریک آنان را سبکسر و در کارها متزلزل و حیران نموده بود، رسول الله(ص) نصیحت و نیکخواهی را به حد اعلی رسانید و به راهشان آورد و به حکمت و اندرز نیکو آنها را به راه خدا فراخواند.5

آن حضرت در خطبه 95 نیز پیامبر گرامی اسلام را چنین توصیف می کند:

قرارگاه او بهترین قرارگاه ها، و خاستگاه او شریف ترین خاستگاه هاست، در معادن کرامت، و مهدهای پاکی و پاکدامنی دل های نیکوکاران بدو گرایید، و توجه چشم ها به سوی او گردید. خداوند با بعثت او کینه ها را مدفون ساخت، و آتش خصومت ها را خاموش نمود. میان یاران را (به خاطر ایمان) بدو الفت داد، و میان خویشاوندان (به خاطر کفر) جدایی افکند. ذلیلان را عزیز کرد و عزیزان را ذلیل، و حقایق را گاه به سخن آشکار نمود و گاه به خاموشی.6

امام علی(ع) در خطبه 108 دنیاگریزی پیامبر اکرم(ص) را توصیف کرده، می فرماید:

دنیا را ناچیز و خرد شمرد، و بی مقدارش دانست و خوارش کرد، و دانست که خدای تعالی دنیا را از او دور گردانید، چون حقیر بود به دیگری ارزانیش داشت. پس به جان و دل از دنیا اعراض نمود، و خاطرة آن را در وجود خود کشت، و دوست داشت زینتش در برابر چشمش نیاید تا مبادا از آن جامة فاخری گزیند و یا به ماندن در آن امید بندد. پیام پروردگارش را به مردم رسانید تا آنان را بهانه ای نباشد، و امت خود را از روی نیکخواهی هشدار، و با بشارت بهشت مژده داد و دعوت فرمود، و با تهدید از آتش ترساند.

ما شجرة نبوتیم، و جایگاه فرود آمدن رسالت، و محل آمد و شد ملائکه، و معادن علم، و چشمه های حکمت. یار و عاشق ما منتظر رحمت خداوندی باشد، و دشمن و کینه توز ما در انتظار قهر خداوند.7

امیر بیان، امیرمؤمنان(ع) در خطبه 234 نهج البلاغه که به خطبة «قاصعه (خوارکننده)» معروف شده است، در بیانی زیبا به فلسفة رنج و ابتلاهایی که انبیای الهی(ع)، از جمله پیامبر خاتم(ص) در تبلیغ رسالت و نبوت خود، بدانها گرفتار شدند، اشاره کرده و توضیح می دهند که چرا خداوند پیامبران الهی را از قوت و قدرت ظاهری و سلطنت دنیایی برخوردار نساخته است:

اگر خدای پاک می خواست که هنگام برانگیختن انبیا درب گنج های طلا، و معادن زر ناب، و باغ های بهشت گونه را برایشان بگشاید، و پرندگان و وحوش زمین را به فرمان ایشان درآورد انجام می داد، ولی اگر آن گونه می کرد آزمایش ها را موردی نبود و پاداش روز کیفر باطل می شد و اخبار آسمان تباه می گردید و ثواب مبتلایان به سختی بر پذیرندگان دعوت انبیا تعلق نمی گرفت، و گروندگان در خور ثواب نیکوکاران نمی شدند و برای اسماء و لغات مفهومی نمی ماند.8

ولی خدای پاک پیغمبران خود را در تصمیم هایشان نیرو داد، و به ظاهر در دیدة دیگران ناتوان نمود، با قناعتی که دل ها و دیدگان را از بی نیازی پر می کرد و با گذشتی که چشم ها و گوش ها را مملو می ساخت. اگر پیامبران را نیرویی بود که کس را یارای ستیز با آنان نبود و یا عزت و جاهی که مورد ستم واقع نمی شدند یا سلطنتی که مردم به سویشان گردن می کشیدند، و از هر سو بار سفر بسته آهنگ ایشان می نمودند تا هیبت و شکوهشان را بنگرند، در این حال مردم اندرزهایشان را آسان تر می پذیرفتند و در برابر آنان کمتر سرکشی می کردند، آنگاه از وحشتی که از عظمت ظاهر انبیا بر آنها چیره می شد یا به واسطة رغبتی که آنها را متمایل می ساخت ایمان می آوردند؛ یعنی نیت هایشان خالص نبود و اعمال نیکشان میان مؤمن حقیقی و ظاهری یکسان بود. اما خدا می خواهد که پیروی از فرستادگان وی و تصدیق کتاب هایش و فروتنی در پیشگاهش و تسلیم در برابر فرمانش و گردن نهادن به طاعتش اموری باشد خاص او و از هرگونه شایبه ای پاک باشد، که هر چه آزمایش و امتحان بزرگ تر، پاداش و ثواب آن بیشتر است.9

سرانجام در خطبة 226 شاهد شکوائیة امام علی(ع) در فراق پیامبر اکرم(ص) هستیم؛ کلماتی که در هنگام غسل دادن و کفن کردن رسول خدا بیان شده است:

ای فرستاده خدا! پدر و مادرم به فدایت، با مرگ تو رشته ای گسسته شد که با مرگ دیگران پاره نشود و آن رشته نبوت و اخبار غیبی و آسمانی است.

حادثة خاصی بود مصیبت تو به گونه ای که آنان که به مصیبت مرگ تو دچار شوند دیگر سوگ ها را از یاد بردند، و همگان یکسان در مصیبت مرگ تو عزادار شدند، اگر ما را به شکیبایی فرمان نداده، و از زاری منع نکرده بودی، چنان می گریستیم تا سرشکمان را به پایان رسانیم، درد جدایی تو در رفتن درنگ می کند، و رنج و اندوه تو چون یار سوگند خورده ای همره ماست، در سوگ تو هر چه بی تابی کنیم باز هم اندک است؛ ولی مرگ چیزی است که کس را یارای راندن و توان دفع آن نیست، پدر و مادرم فدای تو باد؛ ما را نزد پروردگارت یاد کن و به ما بیندیش.10

پی نوشت ها:
1. امام علی(ع) در خطبه 234 نهج البلاغه (خطبه قاصعه) می فرماید: «روزگاری جز خانه ای که فرستادة خدا(ص) و خدیجه در آن می زیستند اسلام به خانة دیگر وارد نشده بود و من سومی آنان بودم. روشنایی وحی و رسالت را به چشم خود می دیدم و بوی نبوت را استشمام می کردم. هنگامی که وحی بر ایشان نازل می شد صدای ناله شیطان را شنیدم، پرسیدم: ای پیامبر خدا، این صدای ناله چیست؟ فرمود: این شیطان است از اینکه او را بپرستند نومید شده است. تو هم می شنوی هر چه من می شنوم و می بینی آنچه من می بینم، جز آنکه تو پیامبر نیستی، ولی تو وزیر منی، و به راه خیر می روی. (نهج البلاغه، ترجمه محمدمهدی فولادوند، ص316)

2. نهج البلاغه، ترجمه محمد مهدی فولادوند، ص22ـ24.

3. همان، ص56ـ57.

4. همان، ص118.

5. همان، ص119.

6. همان.

7. همان، ص140.

8. ایمان مردم براساس طمع پاداش آخرت بود و در غیر این صورت جایی برای اعمال نیکو نمی ماند.

9. همان، ص308ـ309.

10. همان، ص288.

بعثت در کلام خاندان رسالت

مجله موعود مهر و آبان 1378، شماره 16

 
 
اشاره: در مورد بعثت نبی اکرم حضرت محمد بن عبدالله،صلی الله علیه وآله، سخنهای بسیاری گفته شده و شاعران، ادیبان، حکیمان و نویسندگان، هر یک به فراخور حال خود، این واقعه شگرف را به نظم و نثرکشیده اند.

اما شاید هیچ کس مانند خاندان پیامبر خاتم، صلی الله علیه وآله، که در درک اسرار بعثت یگانه همه اعصارو در شیوایی و رسایی سخن سرامدروزگار بوده اند، نتوانسته است حق مطلب را ادا کند و چنانکه شایسته این رویداد عظیم است در مورد آن سخن گوید.

از این رو شایسته دیدیم که به بهانه سالروز مبعث حضرت ختمی مرتبت، صلی الله علیه وآله، گزیده ای از بیانات دو گل سرسبد خاندان رسالت; امیر بیان مولا علی بن ابی طالب، علیه السلام، و سیده زنان سخنور حضرت فاطمه زهرا، علیهاالسلام، را تقدیم شما خوانندگان عزیز موعود کنیم.

ضمن تبریک این روز خجسته به پیشگاه بزرگ ثمره بعثت حضرت بقی الله الاعظم، ارواحناله الفدا، وهمه شیعیان منتظرش، توجه شما رابه گزیده ای از چند خطبه این بزرگواران جلب می کنیم.

1 بعثت در کلام امیر مؤمنان علی، علیه السلام
در اولین خطبه نهج البلاغه، امیرمؤمنان، علیه السلام، درباره پیامبران و از جمله پیامبر خاتم می فرماید:

پس هر چند گاه پیامبرانی فرستادو به وسیله آنان به بندگان هشدار دادتا حق میثاق الست بگزارند، و نعمت فراموش کرده را به یاد آرند. با حجت وتبلیغ، چراغ معرفتشان را بیفروزند تابه آیتهای خدا چشم دوزند; از آسمانی بالا برده و زمینی زیرشان گسترده، وآنچه بدان زنده اند و چسان می میرندو ناپاینده اند، و بیماریهای پیرکننده و بلاهای پیاپی رسنده. و هیچگاه نبود که خدا آفریدگان را بی پیامبربدارد، یا کتابی در دسترس آنان نگذارد، یا حجتی بر آنان نگمارد، یا ازنشان دادن راه راست دریغ دارد.

پیامبران که اندک بودند و مخالفشان بسیار، و در دام شیطان گرفتار، در کارخویش در نماندند و دعوت حق را به مردم رساندند. گاه پیامبر پیشین نام پیامبر پس از خود را شنفته، و گاه وصف پیامبر پسین را به امت خویش گفته. زمان اینچنین گذری شد، وروزگار سپری. پدران رفتند و پسران جای آنان را گرفتند تا آنکه خدای سبحان محمد، صلی الله علیه وآله، راپیامبری داد تا دور رسالت را به پایان رساند و وعده حق را به وفا مقرون گرداند، طومار نبوت او به مهرپیامبران ممهور و نشانه های او درکتاب آنان مذکور، و مقدم او بر همه مبارک و موجب سرور; حالی که مردم زمین، هر دسته به کیشی گردن نهاده بودند، و هر گروه پی خواهشی افتاده،و در خدمت آیینی ایستاده; یا خدا راهمانند آفریدگان دانسته، یا صفتی که سزای او نیست بدو بسته، یا به بتی پیوسته و از خدا گسسته. پروردگارآنان را بدو از گمراهی به رستگاری کشاند و از تاریکی نادانی رهاند.

سپس دیدار خود را برای محمد،صلی الله علیه وآله، گزید - و جوارخویش او را پسندید - و از این جهانش رهانید. او را نزد خود برد تا درفردوس اعلی نشیند، و بیش سختی این جهان نبیند.

پس بزرگوارانه او را دیدار ارزانی داشت و او میراثی که پیامبران می نهند برای شما گذاشت، چه آنان امت خویش را وانگذارند مگر با نشان دادن راهی روشن و نشانه ای معین:

کتاب پروردگار در دسترس شماست، حلال و حرام آن پیداست،واجب و مستحب آن هویداست، ناسخ و منسوخش روشن، رخصت و عزیمت آن معین، خاص و عامش معلوم، پند ومثلهایش مفهوم، مطلق و مقیدش پدیدار، محکم و متشابهش آشکار،مجمل آن تفسیر شده، و نامفهومش تعبیر شده، از حکمی که بدانند و انجام دادنی است، و آنچه ندانند وواگذاردنی است; حکمی است وجوب آن در قرآن معین، و نسخ آن در سنت مبرهن; و حکمی که سنت گوید باید، وکتاب رخصت دهد که ترک آن شاید; وحکمی که در وقتی خاص بر مکلف نوشته است، و چون وقتش سپری شدتکلیف هشته است; و حرامهایی ناهمسان، با کیفرهایی سخت و یاآسان; گناهی بزرگ که کیفرش آتش آن جهان است، و گناهی خرد که برای توبه کننده امید غفران است، یا آنچه مقبول، میان دشوار و آسان است. (1)

آن حضرت در قسمتی از خطبه 33 بعثت پیامبر اکرم،صلی الله علیه وآله، را چنین توصیف می کند:

خدا محمد را برانگیخت و از عرب کسی کتابی نخوانده بود و دعوی پیامبری نکرده بود. محمد،صلی الله علیه وآله، مردم را به راهی که بایست کشاند، و در جایی که بایدنشاند، و به رستگاری رساند، تا آنکه کارشان استوار و جمعیتشان پایدارگردید. (2)

در خطبه 94 نیز در وصف سلسله پیامبران الهی می فرماید:

پس آنان را در بهترین ودیعت جای به امانت سپرد، و در نیکوترین قرارگاه مستقر کرد. از پشتی به پشت دیگرش داد، همگی بزرگوار، وزهدانهایی پاک و بی عیب و عار. چون یکی از آنان درگذشت، دیگری برای حمایت دین برخاست، و جانشین اوگشت; تا آنکه تشریف بزرگواری ازسوی خدای باری، به محمد،صلی الله علیه وآله، رسید، و او را ازبهترین خاندان و گرامیترین دودمان برکشید. از درختی که پیامبران خود رااز آن جدا کرد، و امینان خویش رابرگزید و بیرون آورد. فرزندان اوبهترین فرزندانند، و خاندانش نیکوترین خاندان; و دودمان اوبهترین دودمان. در گرداگرد مکه روییدند، و در کشتزار بزرگواری بالیدند. شاخه هایشان بلند و سر به آسمان کشیده است و دست کسی به میوه آن نارسیده.

او پیشوای کسی است که راه پرهیزگاری پوید، و چراغ آن است که راهنمایی جوید. چراغی است که پرتوآن دمید، و درخشی است که روشنی آن بلند گردید، و آتشزنه ای است، که نور آن درخشید. رفتار او میانه روی در کار است، و شریعت او راه حق رانمودار. سخنش حق را از باطل جداسازد، و داوری او عدالت است - و ستم را براندازد - او را هنگامی فرستاد که پیامبران نبودند - و مردمان - به خطاکار می نمودند، و امتان در گولی ونادانی می غنودند.

خداتان بیامرزاد! به کار پردازید، ونشانه های آشکار را پیشوای خودسازید تا که راه گشاده است و راست،و شما را به خانه ای می خواند که سلامت آنجاست. شما در خانه ای به سر می برید که باید خشنودی خدا رادر آن به دست آرید، در مهلت وآسایش خاطری که دارید، که نامه هاگشوده است و خامه فرشتگان روان،تن ها درست است و زبانها گردان.

توبه شنفته است و کردارها پذیرفته. (3)

امیر مؤمنان، علیه السلام، درخطبه 95 به توصیف وضعیت مردمان تا پیش از برانگیخته شدن حضرت ختمی مرتبت، صلی الله علیه وآله، پرداخته می فرماید:

او را برانگیخت، حالی که مردم سرگردان بودند، و بیراهه فتنه رامی پیمودند. هوا و هوسشان سرگشته ساخته، بزرگی خواهی شان به فرودستی انداخته. از نادانی گرفتار.

او که درود خدا بر وی باد، خیرخواهی را به نهایت رساند، به راه راست رفت،و از طریق حکمت و موعظه نیکو مردم را به خدا خواند. (4)

آن حضرت در قسمتی از خطبه 96 نیز حضرت ختمی مرتبت را چنین توصیف می کند:

قرارگاه او بهترین قرارگاه است. وخاندان او را شریفترین پایگاه است، ازکانهای ارجمندی و کرامت، و مهدهای پاکیزگی و عفت. دلهای نیکوکاران به سوی او گردیده. دیده ها در پی اودویده. کینه ها را بدو بنهفت و خونهابه برکت او بخفت. مؤمنان را بدوبرادران هم کیش ساخت; و جمع کافران را پریش; خواران را بدو ارجمندساخت و سالار، و عزیزان را بدو خوار.

گفتار او ترجمان هر مشکل است وخاموشی او زبانی گویا برای اهل دل. (5)

و سرانجام در خطبه 110 در ذکرپیامبر اکرم، صلی الله علیه وآله،می فرماید:

دنیا را خوار دید، و کوچکش شمرد،سبکش گرفت و هیچش به حساب آورد; و دانست که خدا دنیا را از اوگرفت چون چنین خواسته بود، ودیگری را ارزانی داشت چون حقیرمی بود. پس به دل از آن روی برگرداند، و یادش را در خاطر خویش میراند; و دوست داشت که زینت دنیااز دیده اش نهان شود تا از آن رختی گرانبها نگزیند، و امید ماندن در آن به دلش ننشیند. رسالت پروردگار راچنان رساند، که برای کسی جای عذرنماند; و امت خود را اندرز گفت وترساند; و مژده بهشتشان داد، و بدان خواند.

ما درخت نبوتیم و فرود آمد نگاه رسالت، و جای آمد شد فرشتگان رحمت، و کانهای دانش وچشمه سارهای بینش. یاور و دوست ما، امید رحمت می برد; و دشمن وکینه جوی ما، انتظار قهر و سطوت. (6)

2 بعثت در کلام فاطمه زهرا،علیهاالسلام
پاره تن رسول خدا، حضرت فاطمه زهرا، علیهاالسلام، که در خانه وحی پرورده شده بود و صدای بال جبرئیل را شنیده بود پس از رحلت نبی اکرم، صلی الله علیه وآله، و در پی جفای بزرگی که امت پیامبر در حق خاندان او روا داشتند، با قلبی پرخون به مسجد مدینه درآمده و رو به مردم غفلت زده خطبه ای ایراد می کند که درتاریخ سخنوران عرب جاودانه می شود. آن حضرت در این خطبه به زیباترین بیان بعثت و رسالت نبی اکرم، صلی الله علیه وآله، به وصف می کشند و حال و روز مردم جزیرالعرب را قبل و بعد از بعثت به تصویر در می آوردند.

حضرت فاطمه زهرا،علیهاالسلام، در ابتدای خطبه مزبوربه حمد و ثنای الهی پرداخته ومی فرماید:

ستایش خدای را بر آنچه ارزانی داشت و سپاس او را بر اندیشه نیکوکه در دل نگاشت. سپاس بر نعمتهای فراگیر که از چشمه لطفش جوشید. وعطاهای فراوان که بخشید. و نثاراحسان که پیاپی پاشید. نعمتهایی که از شمار افزون است. و پاداش آن ازتوان بیرون. و درک نهایتش نه در حداندیشه ناموزون.

سپاس را مایه فزونی نعمت نمود.

و ستایش را سبب فراوانی پاداش فرمود. و به درخواست پیاپی برعطای خود بیفزود. گواهی می دهم که خدای جهان یکی است. و جز او خدایی نیست. ترجمان این گواهی دوستی بی آلایش است. و پای بندان این اعتقاد،دلهای با بینش. و راهنمای رسیدن بدان، چراغ دانش. خدایی که دیدگان اورا دیدن نتوانند، و گمانها چونی وچگونگی او را ندانند. همه چیز را ازهیچ پدید آورد. و بی نمونه ای انشاکرد. نه به آفرینش آنها نیازی داشت.

و نه از آن خلقت سودی برداشت. جزآنکه خواست قدرتش را آشکار سازد وآفریدگان را بنده وار بنوازد. و بانگ دعوتش را در جهان اندازد. پاداش رادر گرو فرمانبرداری نهاد. و نافرمانان را به کیفر بیم داد. تا بندگان را ازعقوبت برهاند، و به بهشت کشاند. (7)

آن حضرت در ادامه در بیان آفرینش و بعثت حضرت ختمی مرتبت می فرماید:

گواهی می دهم که پدرم محمد بنده او و فرستاده اوست. پیش از آنکه او رابیافریند برگزید. و پیش از پیمبری تشریف انتخاب بخشید و به نامیش نامید که می سزید.

و این هنگامی بود که آفریدگان ازدیده نهان بودند. و در پس پرده بیم نگران. و در پهنه بیابان عدم سرگردان. پروردگار بزرگ پایان همه کارها را دانا بود. و بر دگرگونی های روزگار در محیط بینا. و به سرنوشت هر چیز آشنا. محمد، صلی الله علیه وآله، را برانگیخت تاکار خود را به اتمام و آنچه را مقدرساخته به انجام رساند. پیغمبر که درود خدا بر او باد دید: هر فرقه ای دینی گزیده. و هر گروه در روشنایی شعله ای خزیده. و هر دسته ای به بتی نماز برده. و همگان یاد خدایی را که می شناسند از خاطر سترده اند.

پس خدای بزرگ تاریکیها را به نور محمد روشن ساخت. و دلها را ازتیرگی کفر بپرداخت. و پرده هایی که بر دیده ها افتاده بود به یک سوانداخت. سپس از روی گزینش ومهربانی جوار خویش را بدو ارزانی داشت. و رنج این جهان که خوش نمی داشت، از دل او برداشت. و او را درجهان فرشتگان مقرب گماشت. و چتردولتش را در همسایگی خود افراشت.

و طغرای مغفرت و رضوان را به نام اونگاشت.

درود خدا و برکات او بر محمد،صلی الله علیه وآله، پیمبر رحمت،امین وحی و رسالت و گزیده ازآفریدگان و امت باد. (8)

آنگاه رو به مجلسیان کرده وآنچه را که پیامبر خاتم،صلی الله علیه وآله، بر آنها ارزانی داشته بود، چنین برمی شمارد:

شما بندگان خدا! نگاهبانان حلال وحرام، و حاملان دین و احکام، وامانت داران حق و رسانندگان آن به خلقید.

حقی را از خدا عهده دارید. و عهدی را که با او بسته اید پذیرفتار. ماخاندان را در میان شما به خلافت گماشت. و تاویل کتاب الله را به عهده ما گذاشت. حجتهای آن آشکار است، وآنچه درباره ماست پدیدار. و برهان آن روشن. و از تاریکی گمان به کنار. وآوای آن در گوش مایه آرام و قرار. وپیرویش راهگشای روضه رحمت پروردگار. و شنونده آن در دو جهان رستگار.

دلیلهای روشن الهی را در پرتوآیتهای آن توان دید. و تفسیر احکام واجب او را از مضمون آن باید شنید.

حرامهای خدا را بیان دارنده است. وحلالهای او را رخصت دهنده. ومستحبات را نماینده. و شریعت راراهگشاینده. و این همه را با رساترین تعبیر گوینده. و با روشنترین بیان رساننده. سپس ایمان را واجب فرمود.

و بدان زنگ شرک را زا دلهاتان زدود.

و با نماز خودپرستی را از شمادور نمود. روزه را نشان دهنده دوستی بی آمیغ ساخت. و زکات رامایه افزایش روزی بی دریغ. و حج راآزماینده درجات دین. و عدالت رانمودار مرتبه یقین. و پیروی ما را مایه وفاق. و امامت ما را مانع افتراق. ودوستی ما را عزت مسلمانی. وبازداشتن نفس را موجب نجات، وقصاص را سبب بقا زندگانی. وفا به نذر را موجب آمرزش کرد. و تمام پرداختن پیمانه و وزن را مانع ازکم فروشی و کاهش. فرمودمی خوارگی نکنند تا تن و جان ازپلیدی پاک سازند و زنان پارسا راتهمت نزنند، تا خویشتن را سزاوارلعنت نسازند. دزدی را منع کرد تا راه عفت پویند. و شرک را حرام فرمود تابه اخلاص طریق یکتاپرستی جویند«پس چنانکه باید، ترس از خدا را پیشه گیرید و جز مسلمان ممیرید!» آنچه فرموده ست بجا آریدو خود را از آنچه نهی کرده بازدارید که «تنها دانایان ازخدا می ترسند». (9)

حضرت زهرا، علیهاالسلام، دربخش دیگری از این خطبه به تلاشی که پدر ارجمندش برای گسترش توحید و اسلام متحمل شد اشاره کرده و می فرماید:

مردم، چنانکه در آغاز سخن گفتم:

من فاطمه ام و پدرم محمد،صلی الله علیه وآله، است «هماناپیمبری از میان شما به سوی شما آمدکه رنج شما بر او دشوار بود، و به گرویدنتان امیدوار و بر مؤمنان مهربان و غمخوار».

اگر او را بشناسید می بینید او پدرمن است، نه پدر زنان شما. و برادرپسر عموی من است نه مردان شما. اورسالت خود را به گوش مردم رساند. وآنان را از عذاب الهی ترساند. فرق وپشت مشرکان را به تازیانه توحیدخست. و شوکت بت پرستان را در هم شکست.

تا جمع کافران از هم گسیخت.

صبح ایمان دمید. و نقاب از چهره حقیقت فرو کشید. زبان پیشوای دین در مقال شد. و شیاطین سخنور لال. (10)

آن حضرت وضعیت مردم را درپیش از بعثت چنین به تصویرمی کشد:

در آن هنگام شما مردم بر کنارمغاکی از آتش بودید خوار. و در دیده همگان بی مقدار. لقمه هر خورنده. وشکار هر درنده. و لگدکوب هر رونده.

و نوشیدنیتان آب گندیده و ناگوار.

خوردنیتان پوست جانور و مردار.

پست و ناچیز و ترسان از هجوم همسایه و همجوار. تا آنکه خدا بافرستادن پیغمبر خود، شما را از خاک مذلت برداشت. و سرتان را به اوج رفعت افراشت.

پس از آن همه رنجها که دید وسختی که کشید. رزم آوران ماجراجو،و سرکشان درنده خو. و جهودان دین به دنیا فروش، و ترسایان حقیقت نانیوش، از هر سو بر وی تاختند. و بااو نرد مخالفت باختند.

هر گاه آتش کینه افروختند، آن راخاموش ساخت. و گاهی که گمراهی سر برداشت، یا مشرکی دهان به ژاژانباشت، برادرش علی را در کام آنان انداخت. علی، علیه السلام، بازنایستاد تا بر سر و مغز مخالفان نواخت. و کار آنان با دم شمشیربساخت.

او این رنج را برای خدا می کشید. ودر آن خشنودی پروردگار و رضای پیغمبر را می دید. و مهتری اولیای حق را می خرید. اما در آن روزها، شما درزندگانی راحت آسوده و در بستر امن و آسایش غنوده بودید. (11)

فاطمه زهرا، علیهاالسلام، درادامه سخن به جفایی که امت محمد،صلی الله علیه وآله، پس از وفات ایشان با خاندانش روا داشتند اشاره کرده و می فرماید:

چون خدای تعالی همسایگی پیمبران را برای رسول خویش گزید،دورویی آشکار شد، و کالای دین بی خریدار. هر گمراهی دعوی دار و هرگمنامی سالار. و هر یاوه گویی درکوی و برزن در پی گرمی بازار.

شیطان از کمینگاه خود سر برآورد وشما را به خود دعوت کرد. و دید چه زود سخنش را شنیدند و سبک در پی او دویدید و در دام فریبش خزیدید. وبه آواز او رقصیدند. (12)

پی نوشتها:

1. شهیدی، سید جعفر، ترجمه نهج البلاغه،ص 6 - 7.

2. همان، ص 34.

3. همان، ص 87.

4. همان، ص 88.

5. همان.

6. همان، ص 106.

7. شهیدی، سید جعفر، زندگانی فاطمه زهرا، علیهاالسلام، ص 126 - 127.

8. همان، ص 127 - 128.

9. همان، ص 128 - 129.

10. همان، ص 130.

11. همان، ص 130 - 131.

12. همان، ص 131.

واقعیت بعثت از دیدگاه شیعه

کتاب تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت

واقعیت بعثت از دیدگاه شیعهماجرای بعثت بدان گونه که قبلا گذشت موضوعی نبود که یک فرد مسلمان معتقد به آن باشد، و پی برد که خاتم انبیا چگونه به مقام عالی پیغمبری رسیده است. ما پس از بررسی های لازم از مجموع نقل ها به این نتیجه رسیده ایم که آنچه در منابع شیعه و احادیث خاندان نبوت رسیده

[104]است، واقعیت بعثت را چنان روشن می سازد که هیچ یک از اشکالات گذشته مورد پیدا نمی کند.

از جمله احادیثی که بازگو کننده حقیقت بعثت است و آغاز وحی را به خوبی روشن می سازد، روایتی است که ذیلا از لحاظ خوانندگان می گذرد:

پیشوای دهم ما حضرت امام هادی (علیه السلام) می فرماید: «هنگامی که محمد (صلی الله علیه و آله) ترک تجارت شام گفت و آنچه خدا از آن راه به وی بخشیده بودبه مستمندان بخشید، هر روز به کوه حراء می رفت و از فراز آن به آثار رحمت پروردگار می نگریست، و شگفتی های رحمت و بدایع حکمت الهی را مورد مطالعه قرار می داد.

به اطراف آسمان ها نظر می دوخت، و کرانه های زمینو دریاها و دره ها و دشت ها و بیابان ها را از نظر می گذرانید، و از مشاهده آن همه آثار قدرت و رحمت الهی، درس عبرت می آموخت.

ازآنچه می دید، به یاد عظمت خدای آفریننده می افتاد. آن گاه با روشن بینی خاصی به عبادت خداوند اشتغال می وزید. چون به سن چهل سالگی رسید خداوند نظر به قلبوی نمود، دل او را بهترین و روشنترین و نرمترین دلها یافت.

در آن لحظه خداوند فرمان داد درهای آسمان ها گشوده گردد. محمد (صلی الله علیه و آله) از آنجا به آسمان ها می نگریست، سپس خدا به فرشتگان امر کرد فرود آیند، و آنها نیز فرود آمدند، و محمد (صلی الله علیه و آله) آنها را می دید. خداوند رحمت و توجه مخصوص خود را از اعماق آسمان ها به سر محمد (صلی الله علیه و آله) و چهره او معطوف داشت.

در آن لحظه محمد (صلی الله علیه و آله) به جبرئیل که در هاله ای از نور

[105]قرار داشت نظر دوخت. جبرئیل به سوی او آمد و بازوی او را گرفت و سخت تکان داد و گفت: ای محمد! بخوان. گفت چه بخوانم؟ «ما اقرا» ؟

جبرئیل گفت: «نام خدایت را بخوان که جهان و جهانیان را آفرید. خدائی که انسان را از ماده پست آفرید (نطفه) . بخوان که خدایت بزرگ است. خدائی که با قلم دانش آموخت و به انسان چیزهائی یاد داد که نمی دانست» . پیک وحی، رسالت خود را به انجام رسانید، و به آسمان ها بالا رفت. محمد (صلی الله علیه و آله) نیز از کوه فرود آمد. از مشاهده عظمت و جلال خداوند و آنچه به وسیله وحی دیده بود که از شکوه و عظمت ذات حق حکایت می کرد، بی هوش شد، و دچار تب گردید.

از این که مبادا قریش و مردم مکه نبوت او را تکذیب کنند، و به جنون و تماس با شیطان نسبت دهند، نخست هراسان بود. او ازروز نخست خردمندترین بندگان خدا و بزرگترین آنها بود. هیچ چیز مانند شیطان و کارهای دیوانگان و گفتار آنان را زشت نمی دانست.

در این وقت خداوند اراده کرد به وی نیروی بیشتری عطا کند، و به دلش قدرت بخشد. بدین منظور کوه ها و صخره ها و سنگلاخها رار برای او به سخن در آورد. به طوری که به هر کدام می رسید، ادای احترام می کرد. و می گفت: السلام علیک یا حبیب الله! السلام علیک یا ولی الله! السلام علیک یا رسول الله! ای حبیب خدا مژده باد که خداوند تو را از همه مخلوقات خود، آنها که پیش از تو بوده اند، و آنها که بعدها می آیند برتر و زیباتر و پرشکوه تر و گرامی تر گردانیده است.

از این که مبادا قریش تو را به جنون نسبت دهند، هراسی به دل راه مده. زیرا بزرگ کسی است که خداوند جهان به وی بزرگی بخشد،

[106]و گرامی بدارد! بنابراین از تکذیب قریش و سرکشان عرب ناراحت مباش که عنقریب خدایت تو را به عالی ترین مقام خواهد رسانید، و بالاترین درجه را به تو خواهد داد.

پس از آن نیز پیروانت به وسیله جانشین تو علی بن ابیطالب (علیه السلام) ازنعمت وصول به دین حق برخوردار خواهند شد، و شادمان می گردند. دانش های تو به وسیله دروازه شهرستان حکمت و دانشت علی بن ابیطالب در میان بندگان و شهرها و کشورها منتشر می گردد.

به زودی دیدگانت به وجود دخترت فاطمه (سلام الله علیها) روشن می شود، و از وی و همسرش علی، حسن و حسین که سروران بهشتیان خواهند بود، پدید می آیند.

عنقریب دین تو در نقاط جهان گشترش می یابد. دوستان تو و برادرت علی پاداش بزرگی خواهند یافت. لوای حمد را به دست تو می دهیم، و تو آن را به برادرت علی می سپاری. پرچمی که در سرای دیگر همه پیغمبران و صدیقان و شهیدان در زیر آن گرد می آیند، و علی تا درون بهشت پرنعمت فرمانده آنها خواهد بود.

من در پیش خود گفتم: «خدایا! این علی بن ابیطالب که او را به من وعده می دهی کیست؟ آیا او پسر عم من است؟ ندا رسید ای محمد! آری، این علی بن ابیطالب برگزیده من است که به وسیله او این دین را پایدار می گردانم، و بعد از تو برهمه پیروانت برتری خواهد داشت. (77)

در این حدیث همه چیز راجع به آغاز کار پیغمبر گفته شده است. جای تعجب است که مفسران اسلامی به خصوص مفسران شیعه از این

[107]حدیث شریف و نقل آن درتفسیر سوره اقرا غافل مانده اند، با ای نکه نکات جالب و تازه ای از تاریخ حیات پیغمبر را بازگو می کند، که می باید مسلمانان از آن آگاه گردند.

ملاحظه می کنید که پیغمبر بدون هیچ گونه تشریفات مادی یا اشکالاتی که در احادیث اهل تسنن بود، به مقام عالی پیغمبری رسید. با قدم هائی شمرده و دیدی وسیع و قدرتی خارق العاده به خانه بازگشت.

همین که وارد خانه شد پرتوی از نور و بوئی خوش فضای خانه را فرا گرفت. خدیجه پرسید این چه نوری است؟ پیغمبر فرمود: این نور نبوت است. ای خدیجه! بگو لا اله الا الله و محمد رسول الله. سپس پیغمبر ماجرای بعثت را چنانکه اتفاق افتاده بود برای خدیجه شرح داد و افزود که جبرئیل به من گفت: «از این لحظه تو پیغمبر خدائی» .

خدیجه که از سالها پیش هاله ای از نور نبوت درسیما درخشان همسر محبوب خود دیده و از کردار و رفتار و گفتار او هزاران راز نهفته و شادی بخش خوانده بود گفت: به خدا دیر زمانی است که من در انتظار چنین روزی به سر برده ام، و امیدوار بودم که روزی تو رهبر خلق و پیغمبر این مردم شوی. (78)

بدین گونه محمد بن عبدالله برازنده ترین مردم قریش که سوابق درخشان او نزد عموم طبقات روشن و از لحاظ ملکات فاضله و سجایای اخلاقی و خصال روحی شهره شهر بود، برفراز کوه حراء از جانب خداوند یکتا به مقام عالی نبوت و رهبری خلق برگزیده شد، و خاتم انبیا گردید.

77-«بحار الانوار» علامه مجلسی - ج 18 ص 205 و ج 17 ص 309 چاپ جدید. 78-مناقب ابن شهر اشوب ج 1 ص 36

بعثت، انتظار و ظهور /گفت وگو با دکتر محمد سپهری

مجله موعود مرداد 1385، شماره 66

 
 

اشاره:
دکتر محمد سپهری، محقق، نویسنده، مترجم و استاد دانشگاه در رشته تاریخ اسلام است. ایشان تا کنون کتاب های ارزشمندی از نویسنده بزرگ جهان تشیع، علامه سید جعفر مرتضی عاملی و برخی دیگر از نویسندگان اسلامی را به زبان فارسی ترجمه کرده اند که از مهم ترین آنها می توان به: امام علی(ع) و خوارج، اهل بیت(ع) در آیة تطهیر و انقلاب زمینه سازان حکومت مهدی(ع) اشاره کرد.

جدیدترین اثر این محقق، ترجمة کتاب گرانسنگ الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص) تألیف علامه مرتضی عاملی است که با نام سیرت جاودانه دو جلد آن تا کنون به بازار نشر عرضه شده است. به مناسبت عید مبعث رسول خدا(ص)، موعود مناسب دید که دربارة این رخداد الهی و رابطة آن با روز ظهور و همچنین موضوع انتظار آخرین وصی پیامبر اعظم(ص) که به انجام رسانندة رسالت جهانی اش می باشد، گفت وگویی ترتیب دهد که حاصل آن به حضور گرامی شما خوانندگان عزیز تقدیم می گردد، باشد که مقبول نظرتان واقع شود.

واقعة بعثت را چگونه توصیف می کنید. آیا بعثت یک واقعه اجتماعی بوده یا فرهنگی و یا…؟
بعثت پیامبر اکرم(ص) را باید در حقیقت در تداوم نهضت انبیا بررسی کرد و فراتر است از اینکه بخواهیم آن را یک واقعه خاص اجتماعی یا نهضت فرهنگی یا سیاسی، اقتصادی ببینیم بلکه در حقیقت باید فلسفه نبوت را در درون آن جست وجو کنیم که همان هدایت انسان ها، تکامل بشریت، و راه نمودن انسان ها برای رسیدن به نقطة کمال است که در حقیقت فلسفة خلقت و آفرینش انسان هم همین است.

پیامبر اکرم(ص) با توجه به آنکه بیش از شش قرن از ظهور پیامبر صاحب شریعت قبلی ـ حضرت عیسی(ع) ـ گذشته بود و جهان چشم انتظار یک منجی بود تا از آن وضعی که داشت رهایی پیدا کند، یک نهضت همه جانبه ای را با بعثت خود فراهم آوردند. بنابراین شاید محدود کردن آن در یک واقعه، محدود کردن فلسفه نبوت و پیامبری باشد. و درست آن است که وقتی عقیده داریم، رسالت پیغمبر(ص) و شریعت اسلام آخرین و کامل ترین نسخه الهی برای سامان دادن زندگی دنیای بشری به منظور کسب سعادت اخروی است، باید بعثت آن گرامی را اوج تحول همه جانبه نهضت پیامبران بدانیم و از بخشی نگری و محدودسازی آن به حوزه یا حوزه های خاص به شدت دوری کنیم.

بنده معتقدم بعثت رسول اکرم(ص) در حقیقت نقطه آغاز و سنگ نخست بنای تمدن عظیم دین اسلام برای کمال بخشیدن به بشریت در جست وجوی معنویت است؛ بشریتی که از مبادی کمال فاصله گرفته بود و در عمق جان تشنة خود، در پی نجات و رهایی از منجلاب انحرافات و دنیازدگی ها بود.

تجلیات و آثار واقعة بعثت را در کدامیک از عرصه های فوق می توان مشاهده کرد؟
با بعثت پیامبر اکرم(ص) یک تمدن متکاملی بنا نهاده شد که آثارش را الآن هم می بینیم و مطابق اعتقادات ما این تمدن تا قیامت تداوم خواهد داشت؛ از این رو این تمدن همة زمینه ها را پوشش می دهد یعنی تجلیات فرهنگی عقیدتی، اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی، دفاعی و امنیتی دارد. و به طور خلاصه یعنی همة آنچه را که جامعه و بشریت برای رسیدن به کمال نهایی و لقای مبدأ متعال بدان نیاز داشته پیامبر(ص) آورده است و این موضوع همة عرصه های زندگی بشری را پوشش می دهد.

به عبارت دیگر، هر آنچه برای رسیدن به هدف و فلسفه آفرینش مورد نیاز است و در فلسفه وحی و نبوت و ارسال رسل و انزال کتب آسمانی جای می گیرد، در برنامه رسالت قرار داشت چنان که در آیات قرآن هم بدان اشاره شده است:

ولا رطب و لایابس إلّا فی کتاب مبین1. هیچ دانه ای در تاریکی های زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در کتابی روشن [ثبت] است.

رسول اکرم(ص) خاتم پیامبران است و شریعت اسلامی، پایان بخش ادیان الهی و نسخة نهایی و کاملی که براساس آن، بشریت راه کامل را خواهد پیمود و به مبدأ هستی و سعادت جاودانی نایل خواهد آمد. لذا می بایست همة عرصه های زندگی بشر را پوشش دهد و او را از حیرت و سرگردانی به جادة هدایت رهنمون شود. از این رو تجلیات بعثت رسول اکرم(ص) فراگیر است.

شرایط عمومی جهان در عصر بعثت؛ به ویژه در امپراتوری های حاکم در آن دوران چگونه بود؟
از ظهور حضرت عیسی(ع) تا بعثت پیامبر(ص) ششصد و اندی سال می گذشت و شرایط جهانِ تحت سیطرة دو امپراتوری ساسانی و روم و نیز پایگاه نهضت پیامبر(ص) ـ یعنی شبه جزیره عربستان ـ و بعضی نقاط مثل شرق دور و مناطق آفریقا شرایط ناگواری بود. نقاط مسکونی آن زمان یا تحت سیطرة این دو امپراتوری بودند و یا تحت تأثیر فکری، دینی و سیاسی آنها. رومی ها پایبند به دیانت حضرت عیسی مسیح و ایرانیان ظاهراً معتقد به آیین زرتشتی؛ اما هر دو امپراتوری از مبادی خود فاصله گرفته بودند و از مبانی عقیدتی خویش دور شده بودند. در ایران روحانیون که باید پناه مردم باشند، به دستگاه های اداری به گونه ای سیطره داشتند که اصلاً مردم را درک نمی کردند و از نظر دینی هم در امپراتوری ایران وضع به هم پاشیده ای را ملاحظه می کنیم؛ به گونه ای که برخی به درستی عقیده دارند که اگر پیامبر اکرم(ص) ظهور نمی کرد و اعراب مسلمان آیین اسلام را به ایران نمی آوردند، ایرانیان پادشاهی ساسانی به مسیحیت می پیوستند. چنان که نهضت های اصلاحی نیز در آیین اوستایی و به نام زرتشتی گری صورت گرفت اما موفقیت های چندانی عایدشان نشد. بنابراین، واقعاً خلأ دین در ایران عصر بعثت احساس می شد.

در امپراتوری روم نیز وضع به همین منوال بود. آنها هم از آیین مسیح فاصله گرفته بودند و کتابشان تحریف شده و تنها پوسته ای خالی از آن مانده بود. مخصوصاً درگیری ها و جنگ هایی که مردم را خسته کرده بود. ظلم و ستم بیداد می کرد. مالیات های سنگین و طاقت فرسایی که با عنوان های مختلف از توده مردم گرفته می شد، در هر دو جهان زرتشتی و مسیحی فشارهای مضاعفی را به مردم وارد می کرد و آنان امید داشتند که روزی از این وضعیت فلاکت بار نجات یابند و موعودشان هرچه زودتر ظهور کند.

عربستان هم که خانة کعبه در آن بود و از اساس پایگاه توحید و آیین حنیف به شمار می آمد، در گذر روزگاران متمادی دست خوش تحولات ناروایی شده و مردمان خداپرست و موحد آن سامان به جای پرستش خدای یکتا، به عبادت بت های ساختة دست خود روی آورده بودند. چنان که انواع و اقسام بت های فردی، خانوادگی و قبیله ای درمیانشان پرستش می شد. زنده به گور کردن فرزندان، قتل و غارتگری و خشونت و قساوت چونان یک امر عادی در سراسر زندگی مردم عرب سنگینی می کرد. اصولاً این روزگار را «عصر جاهلی» نامیده اند چون مظاهر غیرعقلانی و خلاف خردورزی در زندگی فردی و اجتماعی آنان حاکم بود و اعمال و رفتارشان نه تنها توجیه عقلی نداشت بلکه با مبادی عقلانی در تضاد کامل و تمام عیار بود.

همان طور که فرمودید، بعثت پیامبر خاتم(ص) پس از یک فترت 600 ساله رخ داد. آیا می توان آثاری از انتظار ظهور پیامبر خاتم(ص) را در عصر بعثت مشاهده کرد؟
آثار آن را می توان از اینجا دید که وقتی پیامبر(ص) از دنیا رفتند، تمامی عربستان را تحت نفوذ خود داشتند. البته برای رسیدن به این نقطه مراحلی را در دوره های بسیار کوتاه مکه و مدینه طی کردند. آنچه که در دورة مکه نازل شده مباحث عقیده و فرهنگ است و در حوزة مبدأ و معاد جای می گیرد و بعد از آن که در یثرب حکومت تشکیل می دهند، همة مباحث تحت پوشش قرار می گیرد. به عبارت دیگر دورة سیزده سالة مکه، دورة سازندگی فردی و تصحیح عقاید و افکار پیروان است، که نگاهی به آیات و سوره های مکی قرآن، این واقعیت را اثبات می کند.

در مقابل، دورة مدنی، دورة تشکیل حکومت و تصحیح روابط همه جانبه اجتماعی در عرصه های مختلف زندگی است.

این تجلی مختصری است از تمدنی که آن حضرت با بعثت خود پایه گذاری کرد.

جلوه های این انتظار را قبل از ظهور پیامبر(ص) چطور می توان رصد کرد؟
ما معتقدیم که همه پیامبران به رسالت حضرت بشارت داده اند و این بشارت در تورات و انجیل هم آمده بوده است. از لحاظ تاریخی مواردی هست که نشان می دهد معتقدان آیین های آسمانی، منتظر پیامبری بودند که انسان را به آیین توحیدی هدایت کند. دلخوشی یهودی های ساکن یثرب در برخورد با مخالفت های اعراب یثرب این بود که به کمک پیامبری که به زودی در سرزمین عربستان ظهور خواهد کرد، از اعراب بت پرست و مشرک به سختی انتقام خواهند گرفت. چون آنها مشرک، و یهودی ها [به خیال خودشان] موحد بودند.

یهودی ها همواره در درگیری هایشان گوشزد می کردند ما منتظر پیامبری هستیم که به زودی ظهور می کند و ما به کمک او از شما انتقام خواهیم گرفت هرچند که بعد از ظهور آن پیامبر این عرب ها بودند که به وسیله او از آنها انتقام گرفتند.

در روایات تاریخی آمده که در دورة شعب ابی طالب دو نفر به نام های اسعدبن زراره و ذکوان بن عبدالقیس از قبیلة اوس به مکه می روند تا از مردم قریش بر ضد خزرج کمک بگیرند. سران قریش به درخواست اوسی ها پاسخ منفی می دهند زیرا این روزها با مشکل سختی روبه رو هستند و آن ادعای «محمد(ص)» است که خود را پیغمبر خدا می داند و گروهی از جوانان و بردگان قریش به آیین او گرویده اند. آنان او و مردم یثرب را از نزدیک شدن به پیغمبر اکرم(ص) برحذر داشتند تا مبادا فریب سخنان و کلمات سحرآمیز او را بخورند، اما اسعدبن زراره مرد خردمندی بود و با یادآوری گفته های یهودیان یثرب، احتمال داد که این مرد همان پیامبری باشد که قوم یهود در انتظار اویند.

حدس وی کاملاً درست بود. اسعد و همراهش در مسجدالحرام به حضور پیامبر رسید و هر دو مسلمان شدند. بنابراین معتقدم که اسلام یثربی ها در دورة شعب ابی طالب و بین سال های هفتم تا دهم بعثت بوده است. ملاحظه می کنید که علاوه بر عقیدة پیروان ادیان پیشین مبنی بر ظهور پیامبر آخرالزمان، روایات تاریخی هم این انتظار را در میان اقوامی چون یهودیان به صراحت تأیید می کند.

از زبان نبی ختمی مرتبت(ص) نقل شده که هیچ پیامبری به اندازه من اذیت نشد. مهم ترین چیزی که در شرایط عصر جاهلیت ایشان را آزار می داد چه بود؟
پیش از آنکه پیامبر(ص) به رسالت مبعوث شوند و مردم قریش را دعوت کنند از لحاظ اجتماعی پایگاه ویژه ای داشتند. سران قریش از وقتی که پایگاه اشرافی خود را در خطر دیدند، با پیامبر(ص) به مخالفت برخاستند و از هر جهتی ـ چه جسمی و چه روانی ـ به ایشان آزار رساندند. به گونه ای که سه سال اول دعوت بسیار مشکل بود و حضرت می توانست به سراغ همه برود تا اینکه مأمور شد دعوت خود را از خانواده شروع کند و بعد دعوت علنی را عرضه کرد. در همة مراحل، اگرچه از هر لحاظ با پیامبر آشنا بودند ولی برخوردهای خشن کردند. پیامبر که در کوچه ها راه می رفتند دورشان را می گرفتند و هیاهو می کردند. اگر کسی سراغ پیامبر می آمد با او برخورد می کردند، و یاران پیامبر و خود آن حضرت را هم شکنجه دادند به گونه ای که وقتی در نماز بودند شکمبة شتر را سر پیامبر(ص) خالی می کردند و یا گاهی به گردنشان طناب می انداختند. البته بعضی از این موارد جای تحقیق دارد چونکه بنی هاشم سرور قریش بود اما به هر حال پیامبر به شدت تحت فشار بودند، البته خود آن حضرت تحت شکنجه ظاهری نبود و بیشتر کسانی که دعوت ایشان را پذیرفته بودند در فشار بودند به حدی که گاه زیر شکنجه جان می دادند. تا اینکه بحث مهاجرت به حبشه مطرح شد.

البته این بحث جای تحقیق دارد که آیا هدف پیامبر، حفظ جان آن عدة معدود بوده است، من فکر می کنم مسئله باید فراتر از اینها باشد یعنی پیامبر با توجه به برخوردهای خشنی که از سوی سران قریش با دعوت انجام می شد احساس خطر می کردند که مبادا اصل دعوت از بین برود. از این رو، مهاجران را فرستادند که لااقل عده ای باشند که پیام آن حضرت(ص) را به جهانیان برسانند. پس از آن پیامبر به طائف می روند و در آنجا یاری پیدا نمی کنند و در نهایت برای اینکه مکه ظرفیت پذیرش دعوت را نداشت، برای ادامة دعوت به یثرب و آن هم به طور پنهانی هجرت می کنند. این وقایع هم حکایت از آزار شدید پیامبر دارد. انواع اتهامات از قبیل شاعری، جادوگری، جنون به ایشان زده شد و بعد هم که پیامبر در مدینه حکومتی تشکیل دادند، تا سال 21 بعثت، همواره با آن حضرت در جنگ بودند. بارها لشکرکشی کردند و یاران پیامبر(ص) را کشتند و از هر وسیله ای برای این منظور استفاده کردند. این است که پیامبر می فرمایند نسبت به پیامبران دیگر خیلی اذیت شدم. پیامبر اکرم(ص) برای این مردم سعادت دنیا و آخرت را آورده بود اما آنان به جای استقبال و پذیرش، راه دشمنی و عناد را پیش گرفتند و آن گرامی را وادار به جلای وطن کردند. مگر نه این است که حتی در نهایت تصمیم گرفتند او را بکشند؟! چرا شبانه و به صورت پنهانی، برای پیوستن به یارانش که به یثرب هجرت کرده بودند، فرار کرد؟! از 23 سال رسالت پیغمبر(ص)، 21سال آن در مخالفت و جنگ و نبرد، و کشت و کشتار یاران حضرت گذشت! اگر این آزار و اذیت های قریش نبود، دعوت پیغمبر(ص) در طول حیات آن حضرت توسعه پیدا می کرد و سرزمین های دیگر را در بر می گرفت اما همین دشمنی قومش مانع بزرگی بود.

کدام ویژگی های پیامبر(ص) موجب شد که آن حضرت در برابر شرایط غیرقابل تحمل عرب جاهلی نظیر خشونت، قساوت قلب، تعصب جاهلی، تفاخر و… تاب بیاورد و مسئولیت خود را به خوبی ادا کند؟
شخصیت پیامبر(ص) را می توان از آیات قرآن درک کرد و علاوه بر آن از روایات تاریخی می توان دریافت که آن حضرت در برخورد با مردمان عرب از چه خصلت های والا و برتری برخوردار بوده است. مطابق دستور قرآن، پیامبر اکرم(ص) الگوی تمام عیار بشریت برای رسیدن به کمال مطلوب است.

«لقد کان لکم فی رسول الله اُسوة حسنه لمن کان یرجوا الله والیوم الآخر2. قطعاً برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست، برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می کند.

در آیات قرآن، اخلاق آن حضرت چنین توصیف شده است:

إنّک لعلی خلق عظیم3.

و راستی که تو را خوبی والاست.

یا در جای دیگر می فرماید:

فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک، فاعف عنهم و استغفرلهم…4.

پس به [برکت] رحمت الهی، با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی، و اگر تندخو و سخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند، پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه.

خداوند کریم به رسول خدا(ص) شرح صدر عطا کرده تا کج رفتاری ها و ناهمواری های کرداری مخاطبان و حتی پیروان خود را تحمل کند:

الم نشرح لک صدرک…5.

آیا برای تو سینه ات را نگشاده ایم؟
پیامبر(ص) توانست از مردم عرب که به لحاظ شرایط جغرافیایی عربستان و روحیه بدوی و بیابان گردی، انسان هایی خشن و قسی القلب بودند، انسان هایی تربیت کنند که وقتی در یک جنگ شخصی برای مجروحان آب آورد، اولی گفت به دومی بده، دومی هم گفت به سومی بده و سومی هم گفت به اولی بده؛ تا اینکه همه لب تشنه شهید شدند. وانگهی پیغمبر(ص) در میان همین مردمان به دنیا آمده بود و از تبار آنان بود و در میانشان پرورش یافت و بزرگ شد تا اینکه از سوی خداوند به رسالت مبعوث گردید. از این رو با روحیات، اخلاق، عقاید و آداب و رسوم و رفتار، و صفات و خصلت های زشت و زیبای این قوم به خوبی آشنایی داشت و چون مأموریت داشت تا همین انسان های بداخلاق، خشن، بدوی و غیرقابل تحمل را به جاده هدایت و منزل سعادت رهنمون شود و دست آنان را بگیرد و از چشمه سار رحمت الهی سیراب نماید، هر گونه خشونتی را در این راه تحمل کرد و از جمع آنان، مؤمنانی را تربیت کرد که برای همیشه تاریخ الگو و مثال زدنی خواهند بود.

در همین مسیر، چند بار (حداقل دوبار) آنان را با هم برادر کرد. چنان که حتی گمان بردند که همچون برادران حقیقی از همدیگر ارث می برند.

دعوت پیامبر(ص) دعوت به فطرت بود و این افراد خشن و جاهل بالاخره انسان بودندو اگر کسی در مسیر خلقت گام برمی داشت و مباحث فطری را می دانست، می توانست آنها را به راه مستقیم هدایت کند و پیامبران بوده اندکه چنین توانایی داشته اند.

علاوه بر اینکه دعوت و آیین پیامبر(ص) بر مبنای فطرت بود، ایشان شخصیت برجسته ای داشت. به عنوان نمونه همان طور که ابوسفیان را می بخشد و در فتح مکه خانه وی را محل امن قرار می دهد، و حتی در غزوه حنین، بخش زیادی از غنایم را به عنوان «تألیف قلوب» به او و مکیان می دهد، وحشی را هم که عموی دلاورش را ناجوانمردانه شهید و مُثله کرده بود، وقتی به او پناه آورد، بخشید و البته به او فرمود که خود را از دید حضرت پنهان دارد تا مبادا مصیبت ناگوار حمزه تداعی شود. در کجای تاریخ این همه بزرگواری، کرامت، گذشت، فداکاری و در یک کلام، جمیع خصلت های پسندیده را با هم در یک نفر می توان دید. اگر نتیجه چیزی جز این بود، می بایست در آن تردید کرد.

مهم ترین عواملی که موجب پیروزی نسبتاً سریع پیامبر(ص) در جزیرةالعرب شد، چه بود؟
دو عامل را می توان مؤثر دانست: شخصیت پیامبر(ص) و روش هایی که حضرت برای ابلاغ دعوت پیمود.

دعوت پیامبر(ص) دعوتی الهی بود. آیین اسلام آیینی توحیدی و فطری است و پیام دعوت با خلقت بشر هماهنگی دارد. شخصیت پیامبر(ص) افراد را جذب می کرد. روش هایی را هم که ایشان در پیش گرفت، کاری و مؤثر بودند. حضرت ابتدا از مباحث فردی شروع کرد و اعتقادات مردم را درست نمود و پس از آن کم کم روابط اجتماعی ـ سیاسی را با مشقات و زحماتی اصلاح کرد.

اصولاً ابلاغ دعوت تدریجی و بر حسب روحیة مخاطبان و شرایط زمان و مکان انجام شده است. شاید فلسفة آیات «ناسخ و منسوخ» نیز همین باشد که برای هدایت انسان ها، سیاست گام به گام و تدریجی بهتر نتیجه می دهد. البته چنین نبوده که پیغمبر(ص) با تلاوت آیات الهی و دعوت مردمان به اهداف خود دست یافته باشد بلکه مشقت های فراوانی را در این راه متحمل شد و حداقل 21 سال از 23 سال عصر رسالت خود را به درگیری قریش و مخالفت های بی امان و پی درپی آنان گذراند و سالیان دراز برای حفظ مؤمنان و پیروان خود، رنج برد و دفاع کرد و شماری از بهترین یاران خویش را از دست داد.

پیامبر اعظم(ص) از همان ابتدای بعثت، دین خود را دینی جهانی مطرح کرد. چه شواهدی بر این مدعا می توان ارائه کرد؟
دو بحث در اینجا مطرح است: یکی آیات قرآن که حضرت از همان اول می گوید: «یا أیها الناس» «ال» در واژه الناس «ال» جنس است و به گفته عالمان زبان عربی، افادة عموم و استغراق می کند: یعنی همة مردم، در هر جای کره زمین و در هر عصری از روزگاران متمادی که هستند و نه فقط فی المثل مردم مکه یا مردم جزیرةالعرب یا در جای دیگر می فرماید:

کافّةً للناس بشیراً و نذیرا6ً.

پیغمبر برای همه انسان ها، بشارت دهنده به خوبی ها و بیم دهنده از بدی ها است.

و به مکان، زمان، نژاد و اقوام خاصی اختصاص ندارد؛ همگانی است نه قومی و سرزمینی.

بحث دیگری که می توان در روایات تاریخی به دنبال آن بود و خیلی هم مشهور است، نامه های پیامبر به حکومت های آن زمان است؛ به نحوی که هیچ نقطة شناخته شده ای در زمین ـ چه کوچک و چه بزرگ ـ نبود مگر آنکه حضرت برای حاکم و پادشاه آنجا نامه نوشت و آن حاکم و مردمان تحت امرش را به اسلام دعوت کرد و حتی اخطار فرمود که اگر ایمان نیاوری، گناه مردمان آن منطقه بر عهده تو است. اگر دعوت پیغمبر(ص) جهانی نبود، مسلماً چنین نامه هایی نامفهوم می نمود و لازم نبود یاران خود را در شرایط آن روزگار برای انجام رسالتی خارج از مأموریت خویش، به زحمت و حتی جانشان را به خطر اندازد.

بر اساس آنچه در روایات آمده، حضرت مهدی(ع) شبیه ترین مردم به رسول خدا(ص) هستند. اگر بخواهیم میان جاهلیت اولی که پیامبر خاتم(ص) در آن انقلاب خود را آغاز کرد و جاهلیت مدرن که امام مهدی(ع) انقلاب خویش را در آن آغاز می کند، مقایسه ای کنیم، به نظر شما کدام ویژگی های مشترک خاتم پیامبران و خاتم اوصیا(ع) می تواند در این دو عصر جاهلی بیش از همه کارساز باشد؟

آن حضرت پیامبر خاتم است اما راه پیامبری و نهضت آن بسته نشده بلکه خط پیامبری در امامت امتداد پیدا می کند تا اینکه به امام عصر(ع) می رسد که ما معتقد هستیم با فراهم شدن شرایط، ظهور می کند و انسان ها را نجات می دهد.
در روایات آمده وقتی امام زمان(ع) ظهور می کنند بسیاری از مشرکان باورشان نمی شود که ایشان حضرت مهدی(ع) هستند و می گویند که ایشان شریعت جدیدی آورده اند. این طور نیست، بلکه ایشان همان شریعت پیغمبر را احیا می کند اما آن قدر انسان ها از شریعت الهی فاصله گرفته اند که حتی متشرعان هم فکر می کنند شریعت جدیدی است.

مردمانی که در روزگار قبل از ظهور هستند آنقدر از شریعت آسمانی فاصله گرفته اند و در عین حالی که از لحاظ عقلی رشد کرده اند اما کارهایشان خلاف عقل است و از علمشان علیه بشریت استفاده می کنند؛ مانند امروزکه انسان به وضعیتی رسیده که عین جاهلیت است و سیرش هم به سوی تباهی است و از همین رو کاروان بشری نیاز دارد فردی بیاید و آن را از این منجلاب نجات دهد و به راه بیاورد. بنابراین وقتی ما نهضت خاتم الاوصیا(ع) را با خاتم الانبیا(ص) مقایسه می کنیم می بینیم که از چند جهت با هم شباهت دارند:

ویژگی شخصیتی حضرت مهدی(ع) که می تواند جاهلیت مدرن را اصلاح نماید، عدالت گستری است و این که فرزند پیامبر است و در مکتب انبیا، بزرگ شده. حضرت مهدی(ع) همان ویژگی های پیامبر را در برابر جاهلیت دارد. برخورد ایشان متناسب با شرایط اجتماعی روز است. وقتی پیامبر(ص) می آید با یک انسان بدوی سروکار دارد در حالی که حضرت مهدی(ع) با یک انسان فوق العاده متمدن و مترقی با ابزار علم سرکار دارد و برای هدایت این انسان به راه راست باید با زبان خود و اندوختة ذهنی خود برخورد کند اما برنامه همان برنامه است، هدف و تعالیم همان هدف و تعالیم است اما این انسان انسان 1400 سال پیش نیست. طبیعی است که برای برخورد با این روش ها و ابزارهای زمان پیامبر کافی نباشد.

با تشکر از اینکه قبول زحمت نموده و در این گفت وگو شرکت کردید.
من هم از شما سپاسگزارم. امیدوارم انتظارات شما را برآورده باشم و از حسن نظر مسئولان مجله تشکر می کنم.

پی نوشت ها:
1. سورة انعام (6)، آیة 59.

2. سورة احزاب (33)، آیة 21.

3. سورة قلم (68)، آیة 4.

4. سورة آل عمران (3)، آیة 159.

5. سورة انشراح (94)، آیة 1.

6. سورة سبأ (34)، آیة 28.